του Mate Kapović, δημοσιευμένο στις 22 Φλεβάρη 2014 στο http://roarmag.org/1
Μια από τις θετικότερες εξελίξεις των διαδηλώσεων στη Βοσνία ήταν η γέννηση συνελεύσεων άμεσης δημοκρατίας - παρ' όλα αυτά, μερικές σημαντικές προκλήσεις παραμένουν.
Πέρασαν δύο εβδομάδες από την έναρξη της Βοσνιακής Εξέγερσης. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε πως το 88% του λαού της Βοσνίας Ερζεγοβίνης στηρίζει τις διαδηλώσεις. Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται αλλά εξελίσσονται ειρηνικά πλέον κι έτσι έλκουν λιγότερο το ενδιαφέρον των ΜΜΕ, αν και οι διαδηλώσεις παραμένουν ένα από τα σημαντικότερα θέματα συζήτησης μεταξύ των κατοίκων της περιοχής. Παρ' όλα αυτά, ίσως ο κοινός στόχος του κινήματος διαδηλώσεων έχει τώρα μετατοπιστεί στις αμεσοδημοκρατικές ολομέλειες (γενικές συνελεύσεις) που ξεπηδούν σε ολόκληρη τη Βοσνία Ερζεγοβίνη.
Οι Γενικές Συνελεύσεις
Οι Γενικές Συνελεύσεις, με τις διάφορες μορφές που έχουν προσλάβει κατά καιρούς, αποτελούν αρκετά παλιά όργανα αμεσοδημοκρατικής οργάνωσης των καταπιεσμένων σε καιρούς διαδηλώσεων, εξεγέρσεων, κινημάτων και επαναστάσεων (όπως στις επαναστάσεις του 1905 και του 1917 στη Ρωσία, το 1936 στην Καταλονία ή το 1956 στην Ουγγαρία). Οι πρώτες εκδοχές τέτοιου είδους γενικών συνελεύσεων συναντιόνται στην αρχαία Αθήνα, ενώ οι "θεωρητικοί της ουτοπίας" περιγράφουν κάποιας μορφής γενικές συνελεύσεις στα οράματά τους για δυνητικές δημοκρατικές κοινωνίες του μέλλοντος.
Η ξαφνική ανάδυση των γενικών συνελεύσεων σε μεγάλες περιοχές της Βοσνίας Ερζεγοβίνης εξέπληξε τους πάντες. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι ίδιες οι γενικές συνελεύσεις αποτελούν την θετικότερη εξέλιξη των διαδηλώσεων στη Βοσνία Ερζεγοβίνη μέχρι στιγμής. Η πρώτη συνέλευση εμφανίστηκε στην Τούζλα, που ήταν το κέντρο και η αρχική εστία των διαδηλώσεων, όπου οι διαδηλωτές υπήρξαν πιο συνεκτικοί πολιτικά και πιο οργανωμένοι εξ αρχής. Μετά από αυτήν, συνελεύσεις άρχισαν επίσης να εμφανίζονται και σε άλλες πόλεις, χρησιμοποιώντας για παράδειγμά τους αυτήν της Τούζλα.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η λέξη ολομέλεια χρησιμοποιείται στην περιοχή με αυτή τη συγεκριμένη έννοια, με αναφορά δηλαδή σε μια αμεσοδημοκρατική "γενική συνέλευση". Η πρώτη φορά που η συγκεκριμένη λέξη χρησιμοποιήθηκε με αναφορά στις γενικές συνελεύσεις ήταν κατά τη διάρκεια του μεγάλου κύματος καταλήψεων πανεπιστημίων στην Κροατία το 2009. Ο ίδιος όρος εμφανίζεται αργότερα, το 2010, σε καταλήψεις πανεπιστημίων στην Αυστρία και τη Γερμανία (αν και δεν είναι εμφανές αν υπάρχει κάποια άμεση σύνδεση με το Κροατικό φοιτητικό κίνημα ή πρόκειται απλά για μια πολύ περίεργη σύμπτωση), και το 2011 κατά τη διάρκεια καταλήψεων στα πανεπιστήμια της Σλοβενίας και της Σερβίας (όπου και υπήρξε άμεση επιρροή του Κροατικού φοιτητικού κινήματος).
Οι διαδηλωτές που οργανώνουν τις ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη αναγνωρίζουν ανοιχτά ότι πατάνε στην εμπειρία του Κροατικού φοιτητικού κινήματος και του εγχειριδίου του "πως-να-κάνεις-μια-γενική-συνέλευση" που το έχουν βαφτίσει τσελεμεντέ της κατάληψης. Φυσικά, όλες αυτές οι ολομέλειες μοιάζουν αρκετά με τις γενικές συνελεύσεις που παρατήρησε ο κόσμος το 2011 κατά τη διάρκεια του κινήματος "Occupy Wall Street" αλλά και αλλού, έτσι λοιπόν μπορεί κανείς να τις συνδέσει και με την παράδοση του κινήματος "Occupy" των τελευταίων χρόνων. Σε κάθε περίπτωση, είναι αρκετά σαφές ότι μπορεί κανείς να βρει δομές οριζόντιας οργάνωσης σε όλο τον κόσμο, που έχουν πολύ παλιές ρίζες, αλλά έχουν επίσης αναζωογονηθεί τα τελευταία χρόνια.
Οι διαδηλωτές που οργανώνουν τις ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη αναγνωρίζουν ανοιχτά ότι πατάνε στην εμπειρία του Κροατικού φοιτητικού κινήματος και του εγχειριδίου του "πως-να-κάνεις-μια-γενική-συνέλευση" που το έχουν βαφτίσει τσελεμεντέ της κατάληψης. Φυσικά, όλες αυτές οι ολομέλειες μοιάζουν αρκετά με τις γενικές συνελεύσεις που παρατήρησε ο κόσμος το 2011 κατά τη διάρκεια του κινήματος "Occupy Wall Street" αλλά και αλλού, έτσι λοιπόν μπορεί κανείς να τις συνδέσει και με την παράδοση του κινήματος "Occupy" των τελευταίων χρόνων. Σε κάθε περίπτωση, είναι αρκετά σαφές ότι μπορεί κανείς να βρει δομές οριζόντιας οργάνωσης σε όλο τον κόσμο, που έχουν πολύ παλιές ρίζες, αλλά έχουν επίσης αναζωογονηθεί τα τελευταία χρόνια.
Τι πρέπει να γίνει;
Στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, οι ολομέλειες έχουν αποδειχτεί να είναι μια ιδιαίτερα χρήσιμη μέθοδος οργάνωσης των διαδηλωτών και διασαφήνισης των αιτημάτων τους. Τις τελευταίες μέρες, υπάρχουν σημάδια εξέλιξης των ολομελειών, με τις δομές τους να γίνονται πιο σύνθετες. Έτσι λοιπόν, όπως και στην περίπτωση του Κροατικού φοιτητικού κινήματος ή του κινήματος "Occupy Wall Street", η ολομέλεια της Τούζλα έχει οργανώσει ομάδες εργασίας για να ασχοληθούν με ειδικά θέματα, μιμούμενη με αυτόν τον τρόπο τα Υπουργεία του Καντονιού της Τούζλα: εκπαίδευσης, επιστημών, πολιτισμού και αθλητισμού, ανάπτυξης και επιχειρηματικότητας, πολεοδομικού σχεδιασμού και περιβαλλοντικής προστασίας, συντονισμού με τους εργάτες, διοίκησης-δικαιοσύνης και διακυβέρνησης, βιομηχανίας, ενέργειας και εξορύξεων, εσωτερικών υποθέσεων, υγείας, γεωργίας, διαχείρισης υδάτινων πόρων και δασών, εμπορίου, τουρισμού, μεταφορών και επικοινωνιών, εργασίας και κοινωνικής πολιτικής, οικονομικών, προβλημάτων των βετεράνων πολέμου, νομικών προβλημάτων.
Αλλά οι ολομέλειες δεν υπάρχουν χωρίς τα προβλήματά τους. Πρώτα και κύρια, αν και είναι όντως ένα χρήσιμο μέσο οργάνωσης των διαδηλωτών, η σύνθεσή τους δεν είναι ωστόσο αντιπροσωπευτική του γενικού πληθυσμού. Στη Βοσνία Ερζεγοβίνη υπάρχουν αναφορές για ολομέλειες με την παρουσία περισσότερων από 1000 ανθρώπων και σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει επίσης online μετάδοσή τους. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και 1000 συμμετέχοντες στην ολομέλεια του Σεράγεβο δεν μπορούν πραγματικά να θεωρηθούν αντιπρόσωποι ολόκληρης της πόλης, η οποία έχει περισσότερους από 300.000 κατοίκους. Για να μην αναφέρω το γεγονός πως οι ολομέλειες αντιπροσωπεύουν συνήθως όχι πόλεις, αλλά ολόκληρα Καντόνια, ενώ για όσους μένουν εκτός του κέντρου των Καντονιών, η μετάβαση στις ολομέλειες μπορεί να στοιχίζει σημαντικά τόσο σε χρόνο όσο και σε χρήμα.
Βέβαια, ακόμα κι αν όλοι μπορούσαν εύκολα να παραβρεθούν στις ολομέλειες, θα ήταν αδύνατο να υπάρξουν γενικές συνελεύσεις δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Κρατώντας κατά νου το γεγονός πως η αστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει πολλά δικά της ελαττώματα και ότι παραμένει στην καλύτερη περίπτωση μια περιορισμένη μορφή δημοκρατίας, δεν πρέπει να παραγνωρίσει κανείς ότι χρειάζονται τεράστιες προσπάθειες για να γίνει και η άμεση δημοκρατία όσο ευρεία και συμμετοχική μπορεί πραγματικά να είναι. Οι ενωμένες ολομέλειες σε επίπεδο πόλης ή Καντονιού είναι ένας πολύ καλός και κατάλληλος τρόπος για να οργανώνονται οι διαδηλωτές, απέχουν όμως πολύ από το να αποτελούν μια τελική λύση. Ακόμα και τώρα υπάρχουν μικρότερες πόλεις (όπως το Κάζιν, η Φόνιτσα, ή το Donji Vakuf), που δεν είναι κέντρα Καντονιών κι ασχολούνται περισσότερο με τοπικά ζητήματα (κι όχι με γενικά ζητήματα πολιτικής σε επίπεδο Καντονιού), αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος αυστηρός διαχωρισμός ανάμεσα σε ολομέλειες ανώτερου και κατώτερου επιπέδου (το οποίο δεν αποτελεί και έκπληξη σε αυτό το πρώιμο στάδιο ανάπτυξης των Ολομελειών).
Υπάρχει ένας αριθμός ζητημάτων που διακυβεύονται εδώ. Το πρώτο είναι το εάν οι Ολομέλειες θα διατηρήσουν τους αριθμούς τους από τη στιγμή που οι διαδηλώσεις θα υποχωρήσουν κι έπειτα (που θα συμβεί κάποια στιγμή αργά ή γρήγορα) κι από τη στιγμή που η "ευγενής τους αύρα" θα εξαφανιστεί. Αυτό αποδείχθηκε να είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στην περίπτωση του Κροατικού φοιτητικού κινήματος, όπου οι ολομέλειες με τον καιρό - μετά το τέλος των καταλήψεων - απομαζικοποιήθηκαν και σταδιακά έπαψαν να λειτουργούν, σε μια περίπτωση μόνο μετά από δύο χρόνια, αλλά πάλι (αν και πρέπει να σημειωθεί ότι, τουλάχιστον σε μερικά πανεπιστήμια, οι ολομέλειες υπάρχουν ακόμα κατά κάποιον τρόπο, μιας και μπορούν να συγκροτηθούν όταν κριθεί απαραίτητο). Το μέλλον των Ολομελειών στη Βοσνία Ερζεγοβίνη θα εξαρτηθεί, εν μέρει, από τις επιτυχίες τους. Μερικές νίκες έχουν ήδη επιτευχθεί: στην Τούζλα οι πολιτικοί, ανταποκρινόμενοι σε αίτημα της ολομέλειας της Τούζλα, έχουν ήδη απεμπολήσει κάποια από τα προνόμιά τους (όπως τον ετήσιο μισθό που έπαιρναν από τη στιγμή που έπαυαν να ασκούν τα καθήκοντά τους).
Ακόμα κι έτσι, είναι γενικά δύσκολο να περιμένει κανείς μαζική παρουσία στις Ολομέλειες ες αεί. Οι άνθρωποι έχουν τα δικά τους προσωπικά συμφέροντα, κι ακόμα περισσότερο, πρέπει να δουλεύουν για να βγάζουν το ψωμί τους (αν είναι αρκετά τυχεροί ώστε να έχουν δουλειά, μιας και τα ποσοστά ανεργίας κυμαίνονται στο 45% στη Βοσνία Ερζεγοβίνη). Δεν μπορεί να περιμένει κανείς από κάποιον που δουλεύει 8 ώρες (ή περισσότερες) την ημέρα να περνάει μια ή δυο ώρες σε μια γενική συνέλευση αμέσως μετά (αν θέλουμε να επιτύχουμε κάποιου είδους άμεση δημοκρατία, θα πρέπει προφανώς να αγωνιστούμε για μείωση των ωρών εργασίας). Επίσης, μετά βίας θα ήταν ρεαλιστικό να αναμένει κανείς ότι όλοι, θα θέλανε να αποφασίζουν για τα πάντα, συνεχώς.
Τούτων λεχθέντων, η επίκληση στην άμεση δημοκρατία δεν θα έπρεπε, συνεπώς, να σημαίνει πως όλοι αποφασίζουν για όλα διαρκώς. Η ουσία είναι ότι η άμεση δημοκρατία θα έπρεπε να παρέχει σε όλους τη δυνατότητα και τα μέσα να αποφασίζουν με αμεσότητα πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα (εάν αυτό είναι που θέλουν να κάνουν). Έτσι λοιπόν, θεωρητικά μπορούμε όντως να ψηφίζουμε άμεσα για τα πάντα, στην πράξη όμως θα κάναμε κάτι τέτοιο μόνον όταν θα θέλαμε και όταν θα έπρεπε να παρθεί μια αρκετά σημαντική απόφαση.
Στην αστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία, κάτι τέτοιο δεν είναι συνήθως δυνατό (εξαιρέσεις όπως αυτή της Ελβετίας, με τα πολλά της δημοψηφίσματα, είναι σπάνιες), γιατί σχεδόν όλες οι αποφάσεις (εκτός από αυτές που λαμβάνονται με κάποιο δημοψήφισμα πότε πότε) λαμβάνονται από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους, οι οποίοι μπορούν κατά βάση να κάνουν οτιδήποτε επιθυμούν κατά τη διάρκεια της εκλεγμένης θητείας τους. Σε ένα αμεσοδημοκρατικό σύστημα, η διαφορά θα εντοπίζονταν στο γεγονός ότι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι δεν θα είχαν την δυνατότητα να παίρνουν από μόνοι τους αποφάσεις (εκτός από τις περιπτώσεις μικρών, τεχνικών, καθημερινών ζητημάτων), αλλά θα δρούσαν πάνω στις γενικές κατευθύνσεις που συμφωνήθηκαν από τη συνέλευση, τις οποίες απλά θα διεκπεραίωναν.
Αυτοί οι "αντιπρόσωποι" θα ήταν περισσότερο ένα είδος διαχειριστών που θα ήταν ανακλητοί ανά πάσα στιγμή (ξανά μέσα από γενικές συνελεύσεις, δημοψηφίσματα ή άλλα αμεσοδημοκρατικά μέσα) εάν ο λαός δεν εγκρίνει τη δράση τους. Το πόσες αποφάσεις θα αφήνονταν στον "διοικητικό αυτόματο πιλότο" (εάν είμαστε ευχαριστημένοι με αυτόν) και το πόσες αποφάσεις θα λαμβάνονταν άμεσα από όλους - σε επίπεδο τοπικό, πόλης, περιοχής ή χώρας - θα ήταν θέμα επιλογής, συγκεκριμένων καταστάσεων και πολιτικών αναγκών.
Αλλά οι ολομέλειες δεν υπάρχουν χωρίς τα προβλήματά τους. Πρώτα και κύρια, αν και είναι όντως ένα χρήσιμο μέσο οργάνωσης των διαδηλωτών, η σύνθεσή τους δεν είναι ωστόσο αντιπροσωπευτική του γενικού πληθυσμού. Στη Βοσνία Ερζεγοβίνη υπάρχουν αναφορές για ολομέλειες με την παρουσία περισσότερων από 1000 ανθρώπων και σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει επίσης online μετάδοσή τους. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και 1000 συμμετέχοντες στην ολομέλεια του Σεράγεβο δεν μπορούν πραγματικά να θεωρηθούν αντιπρόσωποι ολόκληρης της πόλης, η οποία έχει περισσότερους από 300.000 κατοίκους. Για να μην αναφέρω το γεγονός πως οι ολομέλειες αντιπροσωπεύουν συνήθως όχι πόλεις, αλλά ολόκληρα Καντόνια, ενώ για όσους μένουν εκτός του κέντρου των Καντονιών, η μετάβαση στις ολομέλειες μπορεί να στοιχίζει σημαντικά τόσο σε χρόνο όσο και σε χρήμα.
Βέβαια, ακόμα κι αν όλοι μπορούσαν εύκολα να παραβρεθούν στις ολομέλειες, θα ήταν αδύνατο να υπάρξουν γενικές συνελεύσεις δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Κρατώντας κατά νου το γεγονός πως η αστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει πολλά δικά της ελαττώματα και ότι παραμένει στην καλύτερη περίπτωση μια περιορισμένη μορφή δημοκρατίας, δεν πρέπει να παραγνωρίσει κανείς ότι χρειάζονται τεράστιες προσπάθειες για να γίνει και η άμεση δημοκρατία όσο ευρεία και συμμετοχική μπορεί πραγματικά να είναι. Οι ενωμένες ολομέλειες σε επίπεδο πόλης ή Καντονιού είναι ένας πολύ καλός και κατάλληλος τρόπος για να οργανώνονται οι διαδηλωτές, απέχουν όμως πολύ από το να αποτελούν μια τελική λύση. Ακόμα και τώρα υπάρχουν μικρότερες πόλεις (όπως το Κάζιν, η Φόνιτσα, ή το Donji Vakuf), που δεν είναι κέντρα Καντονιών κι ασχολούνται περισσότερο με τοπικά ζητήματα (κι όχι με γενικά ζητήματα πολιτικής σε επίπεδο Καντονιού), αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος αυστηρός διαχωρισμός ανάμεσα σε ολομέλειες ανώτερου και κατώτερου επιπέδου (το οποίο δεν αποτελεί και έκπληξη σε αυτό το πρώιμο στάδιο ανάπτυξης των Ολομελειών).
Υπάρχει ένας αριθμός ζητημάτων που διακυβεύονται εδώ. Το πρώτο είναι το εάν οι Ολομέλειες θα διατηρήσουν τους αριθμούς τους από τη στιγμή που οι διαδηλώσεις θα υποχωρήσουν κι έπειτα (που θα συμβεί κάποια στιγμή αργά ή γρήγορα) κι από τη στιγμή που η "ευγενής τους αύρα" θα εξαφανιστεί. Αυτό αποδείχθηκε να είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στην περίπτωση του Κροατικού φοιτητικού κινήματος, όπου οι ολομέλειες με τον καιρό - μετά το τέλος των καταλήψεων - απομαζικοποιήθηκαν και σταδιακά έπαψαν να λειτουργούν, σε μια περίπτωση μόνο μετά από δύο χρόνια, αλλά πάλι (αν και πρέπει να σημειωθεί ότι, τουλάχιστον σε μερικά πανεπιστήμια, οι ολομέλειες υπάρχουν ακόμα κατά κάποιον τρόπο, μιας και μπορούν να συγκροτηθούν όταν κριθεί απαραίτητο). Το μέλλον των Ολομελειών στη Βοσνία Ερζεγοβίνη θα εξαρτηθεί, εν μέρει, από τις επιτυχίες τους. Μερικές νίκες έχουν ήδη επιτευχθεί: στην Τούζλα οι πολιτικοί, ανταποκρινόμενοι σε αίτημα της ολομέλειας της Τούζλα, έχουν ήδη απεμπολήσει κάποια από τα προνόμιά τους (όπως τον ετήσιο μισθό που έπαιρναν από τη στιγμή που έπαυαν να ασκούν τα καθήκοντά τους).
Ακόμα κι έτσι, είναι γενικά δύσκολο να περιμένει κανείς μαζική παρουσία στις Ολομέλειες ες αεί. Οι άνθρωποι έχουν τα δικά τους προσωπικά συμφέροντα, κι ακόμα περισσότερο, πρέπει να δουλεύουν για να βγάζουν το ψωμί τους (αν είναι αρκετά τυχεροί ώστε να έχουν δουλειά, μιας και τα ποσοστά ανεργίας κυμαίνονται στο 45% στη Βοσνία Ερζεγοβίνη). Δεν μπορεί να περιμένει κανείς από κάποιον που δουλεύει 8 ώρες (ή περισσότερες) την ημέρα να περνάει μια ή δυο ώρες σε μια γενική συνέλευση αμέσως μετά (αν θέλουμε να επιτύχουμε κάποιου είδους άμεση δημοκρατία, θα πρέπει προφανώς να αγωνιστούμε για μείωση των ωρών εργασίας). Επίσης, μετά βίας θα ήταν ρεαλιστικό να αναμένει κανείς ότι όλοι, θα θέλανε να αποφασίζουν για τα πάντα, συνεχώς.
Τούτων λεχθέντων, η επίκληση στην άμεση δημοκρατία δεν θα έπρεπε, συνεπώς, να σημαίνει πως όλοι αποφασίζουν για όλα διαρκώς. Η ουσία είναι ότι η άμεση δημοκρατία θα έπρεπε να παρέχει σε όλους τη δυνατότητα και τα μέσα να αποφασίζουν με αμεσότητα πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα (εάν αυτό είναι που θέλουν να κάνουν). Έτσι λοιπόν, θεωρητικά μπορούμε όντως να ψηφίζουμε άμεσα για τα πάντα, στην πράξη όμως θα κάναμε κάτι τέτοιο μόνον όταν θα θέλαμε και όταν θα έπρεπε να παρθεί μια αρκετά σημαντική απόφαση.
Στην αστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία, κάτι τέτοιο δεν είναι συνήθως δυνατό (εξαιρέσεις όπως αυτή της Ελβετίας, με τα πολλά της δημοψηφίσματα, είναι σπάνιες), γιατί σχεδόν όλες οι αποφάσεις (εκτός από αυτές που λαμβάνονται με κάποιο δημοψήφισμα πότε πότε) λαμβάνονται από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους, οι οποίοι μπορούν κατά βάση να κάνουν οτιδήποτε επιθυμούν κατά τη διάρκεια της εκλεγμένης θητείας τους. Σε ένα αμεσοδημοκρατικό σύστημα, η διαφορά θα εντοπίζονταν στο γεγονός ότι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι δεν θα είχαν την δυνατότητα να παίρνουν από μόνοι τους αποφάσεις (εκτός από τις περιπτώσεις μικρών, τεχνικών, καθημερινών ζητημάτων), αλλά θα δρούσαν πάνω στις γενικές κατευθύνσεις που συμφωνήθηκαν από τη συνέλευση, τις οποίες απλά θα διεκπεραίωναν.
Αυτοί οι "αντιπρόσωποι" θα ήταν περισσότερο ένα είδος διαχειριστών που θα ήταν ανακλητοί ανά πάσα στιγμή (ξανά μέσα από γενικές συνελεύσεις, δημοψηφίσματα ή άλλα αμεσοδημοκρατικά μέσα) εάν ο λαός δεν εγκρίνει τη δράση τους. Το πόσες αποφάσεις θα αφήνονταν στον "διοικητικό αυτόματο πιλότο" (εάν είμαστε ευχαριστημένοι με αυτόν) και το πόσες αποφάσεις θα λαμβάνονταν άμεσα από όλους - σε επίπεδο τοπικό, πόλης, περιοχής ή χώρας - θα ήταν θέμα επιλογής, συγκεκριμένων καταστάσεων και πολιτικών αναγκών.
Θα έπρεπε οι Ολομέλειες να θεσμοποιηθούν;
Είναι σαφές το από που προέρχεται η πολιτική νομιμοποίηση των γενικών συνελεύσεων (ολομελειών). Πρόκειται απλά για την περίπτωση ανθρώπων που ενώνονται όλοι μαζί, σε εντελώς ανοιχτές συνελεύσεις όπου ο καθένας μπορεί να μιλήσει και να ψηφίσει υπό ίσους όρους, για να αποφασίσουν για τα ζητήματα που αφορούν τη ζωή τους. Έτσι λοιπόν, οι ολομέλειες δεν ζητούν από κανέναν την νομιμοποίησή τους - την αντλούν από την ίδια τους τη φυσιογνωμία. Την παρούσα στιγμή, οι ολομέλειες στην Βοσνία Ερζεγοβίνη δεν έχουν καμιά επίσημη νομική ισχύ, η επιρροή τους όμως πηγάζει κυρίως από το γεγονός ότι η κυβέρνηση φοβάται πως αν παραγνωρίσει πλήρως τα αιτήματα των Ολομελειών θα οδηγηθούμε πιθανόν ξανά στο είδος εκείνο των διαδηλώσεων που άφησαν τα κυβερνητικά κτήρια σε όλη τη χώρα φλεγόμενα.
Παρ' όλα αυτά, το μεγάλο ερώτημα είναι αν οι Ολομέλειες μπορούν να ξεπεράσουν αυτό που είναι τώρα - οργανωτικά σώματα των διαδηλωτών - και να γίνουν μόνιμα σώματα λήψης πολιτικών αποφάσεων. Μπορούν οι ολομέλειες να συνεχίσουν να υπάρχουν από την στιγμή που θα σταματήσουν οι διαδηλώσεις κι έπειτα; Ένα επιπλέον πρόβλημα είναι το εάν η δυνητική μελλοντική τους λειτουργία θα είναι ανεπίσημη (όπως είναι τώρα), σαν ένα είδος παράλληλου ανεπίσημου πολιτικού σώματος που θα προσπαθεί να αρθρώσει τα συμφέροντα του 99% του πληθυσμού, ή αν θα γίνουν κάποιο είδος επίσημων - και νομικά - πολιτικών σωμάτων (πράγμα που φαίνεται παρατραβηγμένο αυτή τη στιγμή). Πολλοί άνθρωποι στη Βοσνία Ερζεγοβίνη είναι ενθουσιώδεις με τις ολομέλειες και συμμετέχουν σε αυτές καθημερινά. Παρ' όλα αυτά, δεν φαίνεται να υπάρχουν αιτήματα επίσημης νομικής αναγνώρισης των Ολομελειών και της απόδοσης σε αυτές και θεσμικά πραγματικής εξουσίας (για να μην αναφέρει κανείς την απουσία καλεσμάτων για την δυνατότητα οργάνωσης Ολομελειών σε χώρους εργασίας).
Αν και είναι αρκετά εύκολο να ζητήσει κανείς άμεση δημοκρατία γενικά (χωρίς να δίνει λεπτομέρειες για το πως ακριβώς θα γίνει κάτι τέτοιο), θα ήταν καλό αν οι Ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη αναπτύσσονταν περισσότερο σε τοπικό επίπεδο (πιο χαμηλά δηλαδή από το επίπεδο πόλης/καντονιού που γίνεται μέχρι τώρα) κι επίσης σε κρατικό επίπεδο (υψηλότερα δηλαδή από το επίπεδο πόλης/καντονιού που γίνεται μέχρι τώρα). Δεν υπάρχει λόγος να βιάσει κανείς τα πράγματα όσο ακόμα οι συνθήκες είναι ανώριμες και οι Ολομέλειες αποτελούν ακόμα μια πολιτική καινοτομία, αλλά θα πρέπει ίσως κανείς να ξεκινήσει να σκέφτεται από τώρα το πως θα καθίστατο εφικτό να οργανωθούν τοπικές Ολομέλειες (σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, δήμου, περιφέρειας), συντονίζοντάς τες σε επίπεδο πόλης και Καντονιού κι αντικαθιστώντας έτσι τις ήδη υπάρχουσες (και λιγότερο αντιπροσωπευτικές) ενοποιημένες Ολομέλειες πόλης/καντονιού.
Φυσικά, το πρόβλημα θα μπορούσε να εντοπιστεί στην σκοπιμότητα αυτών των μικρότερων ολομελειών - είναι πολύ πιθανόν να μην υπήρχε επαρκές ενδιαφέρον για συμμετοχή σε μικρότερες, τοπικές ολομέλειες, έτσι θα έπρεπε να συνεχίσει κανείς να οργανώνει τις ήδη υπάρχουσες μέχρι να προκύψει αυθόρμητη αναγκαιότητα για αυτές από τη βάση. Το επόμενο βήμα θα ήταν τότε η προσπάθεια συντονισμού ή ομοσπονδιοποίησης των Ολομελειών στο επίπεδο ολόκληρης της χώρας, αν είναι εφικτό. Όπως έχει ήδη ειπωθεί, υπάρχουν αυτή τη στιγμή προσπάθειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη συντονισμού των ήδη υπάρχοντων και ενοποιημένων σε επίπεδο πόλης/καντονιού Ολομελειών, που είναι σίγουρα μια πολύ καλή αρχή.
Είναι μάλλον εμφανές πως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη και πως σε κάθε περίπτωση θα πρόκειται για μια αρκετά περίπλοκη διαδικασία. Μια "δημοκρατία των Ολομελειών" από το τοπικό ως το κεντρικό επίπεδο θα είναι σίγουρα αρκετά περίπλοκη, με τον ίδιο τρόπο που είναι περίπλοκο το υπάρχον αντιπροσωπευτικό σύστημα. Το "Ολομελειακό" σύστημα θα μπορούσε να λειτουργήσει με μια σειρά διαφορετικών τρόπων σε συνδυασμό με άλλα είδη άμεσης δημοκρατίας, όπως τα δημοψηφίσματα σε διάφορα επίπεδα - από το επίπεδο των τοπικών κοινοτήτων εώς αυτό ολόκληρης της χώρας. Είναι επίσης αρκετά σαφές πως θα έπρεπε να αναμένει κανείς αρκετούς πειραματισμούς στην προσπάθεια να βρεθεί ο πιο αποτελεσματικός τρόπος λειτουργίας μιας τέτοιας διαδικασίας λήψης αποφάσεων.
Παρ' όλα αυτά, αν θέλουμε να επιβιώσουν οι Ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, ο πειραματισμός θα πρέπει να θεωρείται αναγκαίος. Ένας τρόπος να ξεκινήσει κανείς θα μπορούσε να είναι - για παράδειγμα - η οργάνωση όσο το δυνατόν περισσότερων τοπικών ολομελειών, σε μια προσπάθεια να οργανωθούν τοπικές συζητήσεις για έναν αριθμό σημαντικών θεμάτων κι έπειτα να γίνει προσπάθεια να εξαχθεί ένα κοινό συμπέρασμα ή/και αιτήματα σε επίπεδο χώρας. Αυτό το είδος συστήματος θα απείχε αναπόφευκτα από το να είναι τέλειο, τουλάχιστον στην αρχή, θα ήταν όμως ασύγκριτα πιο δημοκρατικό από οποιαδήποτε διαδικασία λήψης αποφάσεων υπάρχει στα πλαίσια του υπάρχοντος αστικού αντιπροσωπευτικού συστήματος δημοκρατίας (ή καπιταλιστικού κοινοβουλευτισμού, όπως το αποκαλεί ο Alain Badiou).
Σε κάθε περίπτωση, μόνο να ελπίζουμε μπορούμε πως κάποιο αίτημα θεσμοποίησης των Ολομελειών (ή της άμεσης δημοκρατίας γενικά) θα περιλαμβάνεται στα μελλοντικά αιτήματα του κινήματος. Φυσικά, θα πρέπει κανείς να αποφύγει την υπερβολική αφέλεια ή αισιοδοξία, το ίδιο όμως ισχύει και για την περιττή απαισιοδοξία. Για παράδειγμα, ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους διαδηλωτές στην Τούζλα είπε σε μια συνέντευξή του ότι δεν νομίζει πως οι Ολομέλειες μπορούν να λειτουργήσουν σε κρατικό επίπεδο, αλλά ότι στο μέλλον θα ήταν πιθανό να υπάρξει τεχνολογία τέτοια που να μας επιτρέψει να λαμβάνουμε ισότιμα μέρος σε μια διαδικασία λήψης αποφάσεων σε κρατικό επίπεδο. Όμως, αυτή η τεχνολογία υπάρχει ήδη: λέγεται ίντερνετ και έχει ήδη αποδείξει την χρησιμότητά του στην διοργάνωση διαδηλώσεων και Ολομελειών μέχρι στιγμής.
Ενώ είναι φανερό ότι το ίντερνετ δεν είναι δυνατό να παρέχει τη δυνατότητα οργάνωσης μιας ολόκληρης χώρας σε μια γιγαντιαία συνέλευση (αυτό θα ήταν αστείο σε κάθε περίπτωση), μπορεί όμως να βοηθήσει αρκετά στον συντονισμό Ολομελειών σε χαμηλότερο επίπεδο. Με την υπάρχουσα τεχνολογία δεν υπάρχει η ανάγκη να στέλνονται οι αποφάσεις τον τοπικών ολομελειών μέσω ταχυδρομείου ή μέσω αντιπροσώπων, όπως στη Ρωσία του 1917 ή την Καταλονία του 1936. Το ίντερνετ μπορεί επίσης να φανεί χρήσιμο στη δημοψηφισματική λήψη αποφάσεων. Αν υπάρχουν ήδη περιπτώσεις ηλεκτρονικής ψηφοφορίας στα πλαίσια της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, κι αν μπορούμε σήμερα να μεταφέρουμε τραπεζικά κεφάλαια από τον ένα λογαριασμό στον άλλο με αρκετή ασφάλεια μέσω ίντερνετ, γιατί θα ήταν αδύνατο να ψηφίσουμε σε ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα και να οργανώσουμε δημοκρατικά τα αιτήματα και τις αποφάσεις διαφόρων γενικών συνελεύσεων μέσω ίντερνετ; Ίσως δεν χρειάζεται να το πούμε, αλλά πρέπει να αποφύγουμε τεχνολογικούς φετιχισμούς, δεν είναι δυνατόν να δρούμε σαν να βρισκόμασταν ακόμα στο 1871. Αν οι αντισυστημικές δυνάμεις πρόκειται να νικήσουν, θα πρέπει να είναι πιο μοντέρνες από τις υπάρχουσες δυνάμεις.
Η τεχνολογίες υπάρχουν ήδη, το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στο πως να τις χρησιμοποιήσουμε ώστε να κάνουμε τις κοινωνίες μας πιο δημοκρατικές. Βέβαια, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα θα ήταν το πως να αντιμετωπίσουμε όσους βγάζουν κέρδος από την υπάρχουσα κατάσταση, δηλαδή την πολιτική και καπιταλιστική ολιγαρχία. Η άμεση δημοκρατία θα εναντιωνόταν με άμεσο τρόπο στα συγκεκριμένα υλικά συμφέροντά τους, και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αντίστασή τους θα ήταν μεγάλη (όπως συμβαίνει και τώρα).
Παρ' όλα αυτά, το μεγάλο ερώτημα είναι αν οι Ολομέλειες μπορούν να ξεπεράσουν αυτό που είναι τώρα - οργανωτικά σώματα των διαδηλωτών - και να γίνουν μόνιμα σώματα λήψης πολιτικών αποφάσεων. Μπορούν οι ολομέλειες να συνεχίσουν να υπάρχουν από την στιγμή που θα σταματήσουν οι διαδηλώσεις κι έπειτα; Ένα επιπλέον πρόβλημα είναι το εάν η δυνητική μελλοντική τους λειτουργία θα είναι ανεπίσημη (όπως είναι τώρα), σαν ένα είδος παράλληλου ανεπίσημου πολιτικού σώματος που θα προσπαθεί να αρθρώσει τα συμφέροντα του 99% του πληθυσμού, ή αν θα γίνουν κάποιο είδος επίσημων - και νομικά - πολιτικών σωμάτων (πράγμα που φαίνεται παρατραβηγμένο αυτή τη στιγμή). Πολλοί άνθρωποι στη Βοσνία Ερζεγοβίνη είναι ενθουσιώδεις με τις ολομέλειες και συμμετέχουν σε αυτές καθημερινά. Παρ' όλα αυτά, δεν φαίνεται να υπάρχουν αιτήματα επίσημης νομικής αναγνώρισης των Ολομελειών και της απόδοσης σε αυτές και θεσμικά πραγματικής εξουσίας (για να μην αναφέρει κανείς την απουσία καλεσμάτων για την δυνατότητα οργάνωσης Ολομελειών σε χώρους εργασίας).
Αν και είναι αρκετά εύκολο να ζητήσει κανείς άμεση δημοκρατία γενικά (χωρίς να δίνει λεπτομέρειες για το πως ακριβώς θα γίνει κάτι τέτοιο), θα ήταν καλό αν οι Ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη αναπτύσσονταν περισσότερο σε τοπικό επίπεδο (πιο χαμηλά δηλαδή από το επίπεδο πόλης/καντονιού που γίνεται μέχρι τώρα) κι επίσης σε κρατικό επίπεδο (υψηλότερα δηλαδή από το επίπεδο πόλης/καντονιού που γίνεται μέχρι τώρα). Δεν υπάρχει λόγος να βιάσει κανείς τα πράγματα όσο ακόμα οι συνθήκες είναι ανώριμες και οι Ολομέλειες αποτελούν ακόμα μια πολιτική καινοτομία, αλλά θα πρέπει ίσως κανείς να ξεκινήσει να σκέφτεται από τώρα το πως θα καθίστατο εφικτό να οργανωθούν τοπικές Ολομέλειες (σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, δήμου, περιφέρειας), συντονίζοντάς τες σε επίπεδο πόλης και Καντονιού κι αντικαθιστώντας έτσι τις ήδη υπάρχουσες (και λιγότερο αντιπροσωπευτικές) ενοποιημένες Ολομέλειες πόλης/καντονιού.
Φυσικά, το πρόβλημα θα μπορούσε να εντοπιστεί στην σκοπιμότητα αυτών των μικρότερων ολομελειών - είναι πολύ πιθανόν να μην υπήρχε επαρκές ενδιαφέρον για συμμετοχή σε μικρότερες, τοπικές ολομέλειες, έτσι θα έπρεπε να συνεχίσει κανείς να οργανώνει τις ήδη υπάρχουσες μέχρι να προκύψει αυθόρμητη αναγκαιότητα για αυτές από τη βάση. Το επόμενο βήμα θα ήταν τότε η προσπάθεια συντονισμού ή ομοσπονδιοποίησης των Ολομελειών στο επίπεδο ολόκληρης της χώρας, αν είναι εφικτό. Όπως έχει ήδη ειπωθεί, υπάρχουν αυτή τη στιγμή προσπάθειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη συντονισμού των ήδη υπάρχοντων και ενοποιημένων σε επίπεδο πόλης/καντονιού Ολομελειών, που είναι σίγουρα μια πολύ καλή αρχή.
Είναι μάλλον εμφανές πως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη και πως σε κάθε περίπτωση θα πρόκειται για μια αρκετά περίπλοκη διαδικασία. Μια "δημοκρατία των Ολομελειών" από το τοπικό ως το κεντρικό επίπεδο θα είναι σίγουρα αρκετά περίπλοκη, με τον ίδιο τρόπο που είναι περίπλοκο το υπάρχον αντιπροσωπευτικό σύστημα. Το "Ολομελειακό" σύστημα θα μπορούσε να λειτουργήσει με μια σειρά διαφορετικών τρόπων σε συνδυασμό με άλλα είδη άμεσης δημοκρατίας, όπως τα δημοψηφίσματα σε διάφορα επίπεδα - από το επίπεδο των τοπικών κοινοτήτων εώς αυτό ολόκληρης της χώρας. Είναι επίσης αρκετά σαφές πως θα έπρεπε να αναμένει κανείς αρκετούς πειραματισμούς στην προσπάθεια να βρεθεί ο πιο αποτελεσματικός τρόπος λειτουργίας μιας τέτοιας διαδικασίας λήψης αποφάσεων.
Παρ' όλα αυτά, αν θέλουμε να επιβιώσουν οι Ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, ο πειραματισμός θα πρέπει να θεωρείται αναγκαίος. Ένας τρόπος να ξεκινήσει κανείς θα μπορούσε να είναι - για παράδειγμα - η οργάνωση όσο το δυνατόν περισσότερων τοπικών ολομελειών, σε μια προσπάθεια να οργανωθούν τοπικές συζητήσεις για έναν αριθμό σημαντικών θεμάτων κι έπειτα να γίνει προσπάθεια να εξαχθεί ένα κοινό συμπέρασμα ή/και αιτήματα σε επίπεδο χώρας. Αυτό το είδος συστήματος θα απείχε αναπόφευκτα από το να είναι τέλειο, τουλάχιστον στην αρχή, θα ήταν όμως ασύγκριτα πιο δημοκρατικό από οποιαδήποτε διαδικασία λήψης αποφάσεων υπάρχει στα πλαίσια του υπάρχοντος αστικού αντιπροσωπευτικού συστήματος δημοκρατίας (ή καπιταλιστικού κοινοβουλευτισμού, όπως το αποκαλεί ο Alain Badiou).
Σε κάθε περίπτωση, μόνο να ελπίζουμε μπορούμε πως κάποιο αίτημα θεσμοποίησης των Ολομελειών (ή της άμεσης δημοκρατίας γενικά) θα περιλαμβάνεται στα μελλοντικά αιτήματα του κινήματος. Φυσικά, θα πρέπει κανείς να αποφύγει την υπερβολική αφέλεια ή αισιοδοξία, το ίδιο όμως ισχύει και για την περιττή απαισιοδοξία. Για παράδειγμα, ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους διαδηλωτές στην Τούζλα είπε σε μια συνέντευξή του ότι δεν νομίζει πως οι Ολομέλειες μπορούν να λειτουργήσουν σε κρατικό επίπεδο, αλλά ότι στο μέλλον θα ήταν πιθανό να υπάρξει τεχνολογία τέτοια που να μας επιτρέψει να λαμβάνουμε ισότιμα μέρος σε μια διαδικασία λήψης αποφάσεων σε κρατικό επίπεδο. Όμως, αυτή η τεχνολογία υπάρχει ήδη: λέγεται ίντερνετ και έχει ήδη αποδείξει την χρησιμότητά του στην διοργάνωση διαδηλώσεων και Ολομελειών μέχρι στιγμής.
Ενώ είναι φανερό ότι το ίντερνετ δεν είναι δυνατό να παρέχει τη δυνατότητα οργάνωσης μιας ολόκληρης χώρας σε μια γιγαντιαία συνέλευση (αυτό θα ήταν αστείο σε κάθε περίπτωση), μπορεί όμως να βοηθήσει αρκετά στον συντονισμό Ολομελειών σε χαμηλότερο επίπεδο. Με την υπάρχουσα τεχνολογία δεν υπάρχει η ανάγκη να στέλνονται οι αποφάσεις τον τοπικών ολομελειών μέσω ταχυδρομείου ή μέσω αντιπροσώπων, όπως στη Ρωσία του 1917 ή την Καταλονία του 1936. Το ίντερνετ μπορεί επίσης να φανεί χρήσιμο στη δημοψηφισματική λήψη αποφάσεων. Αν υπάρχουν ήδη περιπτώσεις ηλεκτρονικής ψηφοφορίας στα πλαίσια της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, κι αν μπορούμε σήμερα να μεταφέρουμε τραπεζικά κεφάλαια από τον ένα λογαριασμό στον άλλο με αρκετή ασφάλεια μέσω ίντερνετ, γιατί θα ήταν αδύνατο να ψηφίσουμε σε ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα και να οργανώσουμε δημοκρατικά τα αιτήματα και τις αποφάσεις διαφόρων γενικών συνελεύσεων μέσω ίντερνετ; Ίσως δεν χρειάζεται να το πούμε, αλλά πρέπει να αποφύγουμε τεχνολογικούς φετιχισμούς, δεν είναι δυνατόν να δρούμε σαν να βρισκόμασταν ακόμα στο 1871. Αν οι αντισυστημικές δυνάμεις πρόκειται να νικήσουν, θα πρέπει να είναι πιο μοντέρνες από τις υπάρχουσες δυνάμεις.
Η τεχνολογίες υπάρχουν ήδη, το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στο πως να τις χρησιμοποιήσουμε ώστε να κάνουμε τις κοινωνίες μας πιο δημοκρατικές. Βέβαια, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα θα ήταν το πως να αντιμετωπίσουμε όσους βγάζουν κέρδος από την υπάρχουσα κατάσταση, δηλαδή την πολιτική και καπιταλιστική ολιγαρχία. Η άμεση δημοκρατία θα εναντιωνόταν με άμεσο τρόπο στα συγκεκριμένα υλικά συμφέροντά τους, και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αντίστασή τους θα ήταν μεγάλη (όπως συμβαίνει και τώρα).
Άμεση δημοκρατία και καπιταλισμός.
Είναι σαφές ότι η άμεση δημοκρατία από μόνη της δεν είναι αυτοσκοπός. Ο αγώνας για μια πιο δημοκρατική κοινωνία θα πρέπει να συνδέεται απαραίτητα με τον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, πράγμα που σημαίνει με τον αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό. Το να υπάρχει απλά ένα είδος αμεσοδημοκρατικού συστήματος, αλλά ο πλούτος, οι πηγές του και τα ΜΜΕ να παραμένουν στα χέρια της αστικής τάξης και η φιλελεύθερη ηγεμονία τους να παραμένει άθικτη, ούτε θα άλλαζε πολλά ούτε θα ήταν και εφικτό. Ακριβώς όπως η "δημοκρατία" που έχουμε τώρα διαστρέφεται και υπονομεύεται σύμφωνα με τις ανάγκες διατήρησης της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, θα συνέβαινε το ίδιο και με την άμεση δημοκρατία. Μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα αυτού στις περιπτώσεις της Ελβετίας και της Καλιφόρνια, όπου διεξάγονται δημοψηφίσματα αρκετά συχνά, αλλά όπου τα συμφέροντα του κεφαλαίου εξακολουθούν να προστατεύονται αυστηρά μέσω της ιδιοκτησίας των κυρίαρχων ΜΜΕ, της πρόσβασης στα χρήματα για την διενέργεια πολιτικών εκστρατειών κτλ. Έτσι έχουμε δημοψηφίσματα σαν αυτό στην Καλιφόρνια που ψήφισε όχι στην επισήμανση των τροφίμων που περιέχουν προϊόντα ΓΤΟ (γενετικά τροποποιημένων οργανισμών) το 2012 (όπου η εκστρατεία του όχι χρηματοδοτήθηκε γενναιόδωρα από την Monsanto με 45$ εκ) ή η ψήφος ενάντια στην τοποθέτηση ανώτατων ορίων στους μισθούς το 2013 στην Ελβετία (που επίσης βοηθήθηκε από μια λυσσαλέα πολιτική εκστρατεία του πλουσιότερου 1%).
Ο καπιταλισμός, ο οποίος είναι εξ' ορισμού νομιμοποιημένη διαφθορά, είναι ασύμβατος με την πραγματική δημοκρατία. Η διατήρηση μιας μη καπιταλιστικής κοινωνίας, όπως δείχνουν οι απόπειρες οικοδόμησης του σοσιαλισμού τον 20ο αιώνα, είναι επίσης αδύνατη χωρίς την ύπαρξη κάποιου είδους (άμεσης) δημοκρατίας που να αποτρέπει την συγκεντροποίηση της εξουσίας - όπως επίσης πως δεν είναι δυνατόν να έχεις μια μη καπιταλιστική κοινωνία σε μία μόνο χώρα. Έτσι, ο αγώνας για άμεση δημοκρατία συνδέεται απαραίτητα με τον αντικαπιταλισμό, και οι γενικές συνελεύσεις δεν θα πρέπει να επιδιώκονται μόνο σε τοπικές κοινωνίες, δήμους ή χώρες - αλλά επίσης σε υπηρεσίες, εργοστάσια και εταιρίες.
Το πρόβλημα με τη Βοσνία Ερζεγοβίνη είναι ότι η εξέγερση έχει ελάχιστα αντικαπιταλιστικά στοιχεία. Υπάρχουν ασυνείδητα και αυθόρμητα αντικαπιταλιστικά στοιχεία (για παράδειγμα όταν συζητείται το πρόβλημα των ιδιωτικοποιήσεων), αλλά υπάρχει ακόμα πάρα πολύς δρόμος για να υπάρξει ένα συνειδητά αντικαπιταλιστικό κίνημα. Ακόμα κι έτσι όμως, ο αγώνας για άμεση δημοκρατία στη Βοσνία Ερζεγοβίνη δεν σημαίνει πως είναι χάσιμο χρόνου, αφού οι αμεσοδημοκρατικές πρακτικές είναι κατ' ουσίαν μέρος του ευρύτερου αντικαπιταλιστικού αγώνα.
Δεν χρειάζεται να πούμε, ότι το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί. Μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα θα ήταν αδύνατον να φανταστεί κανείς γενικές συνελεύσεις να ξεπηδάνε στη Βοσνία Ερζεγοβίνη απ' άκρη σ' άκρη. Αυτή τη στιγμή, θα ήταν εντελώς μη ρεαλιστικό να αναμένει κανείς την γρήγορη ανάπτυξη ενός σταθερού πολιτικού οικοδομήματος που να έχει σαν συστατικό του στοιχείο τις γενικές συνελεύσεις, κάποιο είδος (έστω ανεπίσημης) δημοκρατίας των συνελεύσεων στη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Δεν υπάρχει ανάγκη όμως να βιάζουμε τα πράγματα. Ένα βάθεμα της δημοκρατικής διαδικασίας μπορεί να προκύψει εν τω μέσω του αγώνα για κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη, όπως επίσης και η επιμονή στην ανάπτυξη των Ολομελειών δεν σημαίνει ότι άλλες μορφές οργάνωσης (όπως τα μαχητικά συνδικάτα, διάφορες επίσημες ή ανεπίσημες αντισυστημικές πρωτοβουλίες ή ακόμα αντικαπιταλιστικά πολιτικά κόμματα) θα πρέπει να παραβλεφθούν.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν σταματούσε αυτή τη στιγμή ο χρόνος στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, πολλά θα είχαν ήδη επιτευχθεί. Θα πρέπει να θυμάται κανείς ότι μεγάλες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές δεν μπορούν να γίνουν από τη μια μέρα στην άλλη και ότι οι πραγματικά προοδευτικοί μετασχηματισμοί είναι πάντα επίπονοι και σύνθετοι, με πολλά εμπόδια, παραπατήματα και αποτυχίες. Μια επανάσταση δεν γίνεται μέσα σε μια μέρα, είναι πάνω απ' όλα μια μακρά διαδικασία. Αυτό είναι κάτι που δεν έχουν συνειδητοποιήσει ακόμα πολλοί διαδηλωτές στη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Συμβαίνουν σημαντικά πράγματα εκεί. Πράγματα σημαντικά όχι μόνο για τους πολίτες αυτής της χώρας ή της ευρύτερης περιοχής, αλλά για όλο τον κόσμο - σαν έμπνευση και μάθημα για το πως μπορούμε να παλέψουμε για έναν καλύτερο κόσμο.
*Ο Mate Kapović είναι Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ και Αριστερός πολιτικός ακτιβιστής.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου