 |
| Εικόνα των κινητοποιήσεων στο Κίεβο (από en.wikipedia.org) |
Σε ένα σύνθετο κοινωνικό περιβάλλον - για εθνολογικούς, ιστορικούς, πολιτισμικούς αλλά και γεωγραφικούς λόγους - και στο υπόβαθρο που διαμορφώνει η επιδεινούμενη οικονομική κατάσταση της χώρας, οι τοποθετήσεις και οι προβλέψεις σίγουρα δεν είναι ούτε εύκολες, ούτε ασφαλείς. Οργανωμένες πολιτοφυλακές κι από τις δύο πλευρές, κρίσιμη γεωστρατηγική θέση της χώρας και υπολογίσιμο πληθυσμιακό και οικονομικό μέγεθος είναι σίγουρα παράγοντες που προσδίδουν στις εξελίξεις ευρύτερη σημασία από την τοπική τους όμως, και καθιστούν αναγκαία την απόπειρα τοποθέτησης - έστω με επιφυλάξεις. Πόσο μάλλον για την αριστερά, σε μια περίσταση στην οποία η κάθοδος των μαζών στο δρόμο δεν την περιλαμβάνει καν στο κάδρο - σε αντίθεση με τους φασίστες2 - και συνεπώς το απλοϊκό σχήμα "φωνή λαού - οργή θεού" δεν βρίσκει εύκολα γραμμικές αποτυπώσεις, αλλά - αντίθετα - θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένες τοποθετήσεις και συμπεράσματα(χαρακτηριστική ως προς αυτό είναι η υπογραφή του Ζίζεκ σε κείμενο διανοουμένων που στηρίζουν τις κινιτοποιήσεις3).
Το ιστορικό υπόβαθρο
 |
| Κοινοπολιτεία Πολωνίας - Λιθουανίας |
 |
| Κοζάκικη Ηγεμονία (Hetmanate) |
Σε ότι αφορά το κομμάτι της Κριμαϊκής χερσονήσου και την ευρύτερη περιοχή της νότιας Ουκρανίας, μετά τις Μογγολικές κατακτήσεις (Χρυσή Ορδή), το διάστημα 1441-1783 υπήρξε με αυτόνομη μορφή ως Χανάτο της Κριμαίας (Crimean Khanate) αποτελώντας επί της ουσίας προτεκτοράτο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ιδρυμένο από Μογγολικές φυλές (οι μετέπειτα Τάταροι) που εγκατέλειψαν την νομαδική ζωή, άκμασε κατά περιόδους. Εξασθενημένο από εσωτερικές διαμάχες και από Κοζάκικες επιθέσεις, προσαρτήθηκε τελικά στη Τσαρική Ρωσία από τη "Μεγάλη" Αικατερίνη το 1783 ως Κυβερνείο της Ταυρίδας.
 |
| Το "Χανάτο" (Khanate) της Κριμαίας |
Η Ουκρανία στον 20ο αιώνα
Το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου θα βρει τους Ουκρανούς να μάχονται τόσο με τη μεριά της Αυστροουγγαρίας και των Κεντρικών Δυνάμεων όσο και με τη μεριά της Ρωσίας και την Αντάντ. Έτσι, 3,5 εκατομμύρια Ουκρανών πολέμησαν για τον τσαρικό Αυτοκρατορικό στρατό και 250.000 για τον στρατό της Αυστροουγγαρίας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου οι αρχές της Αυστροουγγαρίας συγκρότησαν την "Ουκρανική Λεγεώνα" και την έριξαν στην αντιπαράθεση με την Αυτοκρατορική Ρωσία. Αυτή η Λεγεώνα αποτέλεσε την μαγιά από την οποία προέκυψε ο "Ουκρανικός στρατός της Γαλικίας" ο οποίος πολέμησε τόσο τους Μπολσεβίκους όσο και τους Πολωνούς κατά την περίοδο που ακολούθησε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1919-1923).
 | ||||
| Η Ουκρανία το 1918
Με το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου τόσο η Ρωσική όσο και η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία είχαν καταρρεύσει. Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 επικράτησε και επαναναδυόταν ένα κίνημα ανεξαρτησίας με έντονα το Κομμουνιστικά χαρακτηριστικά. Την περίοδο 1917-1920 πολλά διαφορετικά Ουκρανικά κράτη υπήρξαν παρωδικά.
|
 |
| Η Ουκρανία τον Μάρτη του 1920
Η Λαϊκή Δημοκρατία της Δυτικής Ουκρανίας ηττήθηκε από την Πολωνία στον Ουκρανοπολωνικό πόλεμο και έπαψε να υφίσταται. Οι πολωνοί με τη σειρά τους όμως ηττήθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό στην επίθεση που εξαπέλυσαν προς το Κίεβο.
|
 |
| Η Ουκρανία τον Ιούνη του 1920
Σύμφωνα με την Συνθήκη της Ρήγας που συνήφθει μεταξύ των Πολωνών και των Σοβιετικών, η δυτική Ουκρανία ενσωματώθηκε στην Πολωνία η οποία με τη σειρά της αναγνώρισε την Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας τον Μάρτη του 1919.
|
 |
| Η Ουκρανία τον Αύγουστο του 1920 |
 |
| Τα εδάφη της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ρωσίας το 1922 |
Η σύγχρονη Ουκρανία
Με την διάλυση της ΕΣΣΔ, η Ουκρανία αποτελούσε τη δεύτερη τη τάξη οικονομία της ένωσης μετά από αυτήν της Ρωσίας. Ενδεικτικό για το ειδικό της βάρος είναι το γεγονός πως το ΑΕΠ της ήταν τετραπλάσιο αυτού της τρίτης σε κατάταξη Σοβιετικής Δημοκρατίας. Η αγροτική της παραγωγή αποτελούσε περισσότερο από το 1/4 της Σοβιετικής αγροτικής παραγωγής. Η κτηνοτροφική της παραγωγή προμήθευε με σημαντικές ποσότητες το σύνολο της Ένωσης. Έχοντας επίσης μια αρκετά διαφοροποιημένη βιομηχανική παραγωγή (ορυχεία εξόρυξης άνθρακα, χαλυβουργία κλπ) προμήθευε τις υπόλοιπες χώρες της Ένωσης με μηχανολογικό εξοπλισμό.
Για περίπου μια δεκαετία στη συνέχεια, η Ουκρανία γνώρισε ρυθμούς ανάπτυξης που άγγιζαν ακόμη και το 7%. Το 2008 όμως, εξαιτίας της πτώσης των διεθνών τιμών του χάλυβα - το κύριο εξαγωγικό προϊόν της χώρας - αλλά και της έκθεσης της χώρας στη διεθνή οικονομική κρίση αυτή η περίοδος έλαβε τέλος. Το 2009, μετά από συμφωνία που προηγήθηκε τον Νοέμβρη του 2008 με το ΔΝΤ αλλά "κόλλησε" λόγω της μη εμπέδωσης των μεταρρυθμίσεων που ζητούσε το ΔΝΤ η οικονομία της συρρικνώθηκε κατά 15% - ανάμεσα στις χειρότερες οικονομικές επιδόσεις παγκοσμίως. Μετά από συμφωνία με τη Ρωσία που της προσέφερε χαμηλότερες τιμές φυσικού αερίου - με αντάλλαγμα την επέκταση της ενοικίασης από την τελευταία της ναυτικής βάσης της στην Κριμαία - και νέα συμφωνία χρηματοδότησης με τον ΔΝΤ τον Απρίλη και τον Αύγουστο του 2010 αντίστοιχα, η χώρα επανήλθε σε τροχιά ασταθούς ανάπτυξης το 2010 και το 2011, ανάπτυξη που βασίστηκε κυρίως στις εξαγωγές. Νέες επιπλοκές με το ΔΝΤ λόγω του μη προχωρήματος μεταρρυθμίσεων στις αρχές του 2011 οδήγησαν τελικά τη χώρα ξανά στην ύφεση από το δεύτερο εξάμηνο του 2012 και μετά(4).
Μπορεί η Ουκρανία να θεωρηθεί ως ενιαίος κοινωνικός σχηματισμός;
Η σκιαγράφηση της ιστορικής πορείας μέσα από την οποία έφτασε στο σήμερα η Ουκρανία πέρα από την αξία της ως τέτοια, αποκτά επιπλέον σημασία για έναν επιπλέον λόγο. Σε αντίθεση με τις εξεγέρσεις τόσο στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και διεθνώς τα τελευταία χρόνια (Αραβική Άνοιξη, Βραζιλία, Τουρκία) στην Ουκρανία υπάρχει μια σημαντική διαφοροποίηση. Ο πληθυσμός της ΔΕΝ αυξάνεται και δεν έχει το ίδιο δημογραφικό δυναμικό με τις υπόλοιπες χώρες που αναφέρθηκαν. Ενδεικτικό για αυτό το γεγονός είναι το ότι στην Τουρκία η μέση ηλικία του πληθυσμού βρίσκεται στα 29 έτη, ενώ στην Ουκρανία βρίσκεται στα 40 και βαίνει αυξούμενη. Αυτό το γεγονός κάνει τις επιπτώσεις των οικονομικών εξελίξεων στην κοινονικοπολιτικές εξελίξεις λιγότερο σημαντικές και υποδεικνύει συνεπώς ότι τα αίτια είναι αν όχι βαθύτερα, τουλάχιστον διαφοροποιημένα..
Με βάση τα παραπάνω, ο διπλανός χάρτης δίνει μια αρκετά γλαφυρή εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε στην Ουκρανία τον Γενάρη του 2014 (εικόνα από την Washington Post5). Στην εικόνα εμφανίζονται οι περιοχές στις οποίες πλειοψήφησε το "Κόμμα των περιοχών" στις εκλογές του 2010 του σημερινού πρωθυπουργού Βίκτορ Γιανούκοβιτς (φιλορώσος) σε αποχρώσεις του μπλε. Επίσης εμφανίζονται οι περιοχές στις οποίες πλειοψήφησαν φιλοευρωπαϊκες δυνάμεις σε αποχρώσεις του ροζ και του πορτοκαλί. Με κεραμιδί διαγράμμιση εμφανίζονται οι περιοχές στις οποίες υπήρξαν μαζικές διαδηλώσεις, ενώ με μαύρη διαγράμμιση οι περιοχές όπου διάφορα κυβερνητικά κτίρια καταλήφθηκαν από τους διαδηλωτές.
Ορισμένες επισημάνσεις πάνω στο τι απεικονίζει ο χάρτης έχουν κάποια σημασία. Πρώτον το γεγονός ότι ο πολιτικός διαχωρισμός της Ουρανίες σχεδόν στη μέση έχει πέρα από γεωγραφική συνοχή (νοτιοανατολική και βορειοδυτική) και εθνολογικό - γλωσσολογικό υπόβαθρο. Στις περιοχές όπου πλειοψήφησε ο Γιανούκοβιτς υπάρχει κατά πλειοψηφία ρωσόφωνος πληθυσμός, ενώ στις περιοχές που πλειοψήφησε η φιλοευρωπαϊκή αντιπολίτευση υπάρχει κατά πλειοψηφία ουκρανόφωνος πληθυσμός. Σε ότι έχει να κάνει με την αντιπολίτευση - δεύτερον - πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι διαιρείται σε περισσότερα του ενός κόμματα ανάμεσα στα οποία βρίσκεται και το νεοναζιστικό Svoboda (Ελευθερία). Τα αποτελέσματα των τελευταίων βουλευτικών εκλογών (28 Οκτώβρη 2012) είναι αρκετά διαφοροποιημένα τόσο σε σχέση με τις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές όσο και με τις προεδρικές εκλογές του 2010 φανερώνοντας με αυτόν τον τρόπο την έντονη ρευστότητα που χαρακτηρίζει το πολιτικό σκηνικό της χώρας. Ενδεικτικά τα ποσοστά ήταν:
Κόμμα των περιοχών (Μίκολα Αζάροφ) 30,0% από 34,4% και 175 έδρες
"Πατρίδα" (Γιούλια Τιμοσένκο) 25,54% από 30,7% και 102 έδρες
UDAR (Βιτάλι Κλίτσκο) 13,96% από 0% και 40 έδρες
Κομμουνιστικό Κόμμα (Πέτρο Σιμονένκο) 13,18% από 5,39% και 32 έδρες
Svoboda (Όλεγ Τιάχνιμποκ) 10,44% από 0,76% και 38 έδρες6
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο που προκύπτει από τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών του 2013 είναι η ανησυχητική άνοδος των φασιστών (με 10,44% από 0,76% ). Η άνοδος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουκρανίας είναι κι αυτήν σημαντική αλλά ο συντηρητισμός της κοινωνικής και πολιτικής του πρακτικής του στερούν ενεργή κοινωνική δυναμική και συνεπώς δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί αντιστάθμισμα στην άνοδο των φασιστών. Ενδεικτικό ως προς το τελευταίο είναι το γεγονός ότι αν και αντιτιθέμενο στον πρόεδρο Γιανούκοβιτς κάλεσε τον κόσμο του να μην κατέβει στις κινητοποιήσεις των τελευταίων μηνών, ενώ αρκετές φορές έχει στηρίξει στη Ράντα (ουκρανικό κοινοβούλιο) προτάσεις του κυβερνώντος "Κόμματος των περιοχών", παρά το γεγονός ότι διακηρυκτικά απορρίπτει την συνεργασία με οποιοδήποτε άλλο κόμμα με το αιτιολογικό " αγεφύρωτων ιδεολογικοπολιτικών διαφορών".
Τέλος φαίνεται να υπάρχει και κοινωνικοοικονομική διαφοροποίηση των "δύο Ουκρανιών" με βάση τα όσα απεικονίζονται στον ακόλουθο πίνακα.
Έτσι το ρωσόφωνο, πιο "ήρεμο" τους τελευταίους μήνες κομμάτι - είναι συνάμα πιο αναπτυγμένο και εύπορο οικονομικά. Περιλαμβάνοντας την ανθρακοφόρο κοιλάδα του Ντόνετσκ - κέντρο της χαλυβουργικής και εξορυκτικής βιομηχανίας της χώρας - καθώς και μερικές από τις πιο εύφορες περιοχές της - οι περιοχές στις όχθες του ποταμού Δνείπερου νοτίως του Κιέβου - αποτελεί πιο σημαντική οικονομικά ενότητα από το υπόλοιπο - ουκρανόφωνο - μισό στο οποίο έχουν κυρίως αναπτυχθεί οι κινητοποιήσεις. Αυτά τα στοιχεία απεικονίζονται και στο υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα της περιοχής. Σημασία έχει επίσης και το γεγονός της γειτνίασης με τη Ρωσία μιας και η εξαγωγές της χώρας - και συνεπώς και η οικονομία της - προσανατολίζονται σε μεγάλο ποσοστό προς αυτήν (όπως επίσης από την Ρωσία εξαρτάται κυρίως η οικονομία της χώρας για την κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών). Ακόμα ένα στοιχείο που έχει την σημασία του ίσως, τέλος, είναι το γεγονός πως το ρωσόφωνο κομμάτι είναι πιο πυκνοκατοικημένο, με μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού να συγκεντρώνεται σε αστικές περιοχές.
Στοιχεία των περιφερειών της Ουκρανίας
ανάλογα με τα αποτελέσματά τους στις προεδρικές εκλογές του 2010
|
||||
Επαρχίες με >70% υπέρ του Γιανούκοβιτς
|
||||
Επαρχία (Oblast)
|
Πληθυσμός
|
Έκταση
|
εισόδημα
|
|
Kharkiv
|
2.733.694
|
31.415
|
3.122
|
|
Luhansk
|
2.246.884
|
26.684
|
3.497
|
|
Donetsk
|
4.356.292
|
26.517
|
3.901
|
|
Zaporizhia
|
1.877.200
|
27.180
|
3.287
|
|
Odessa
|
2.392.487
|
33.310
|
3.041
|
|
Crimea
|
1.973.185
|
26.100
|
2.991
|
|
Sevastopol
|
379.200
|
864
|
3.110
|
|
Mykolaev
|
1.170.966
|
24.598
|
3.242
|
|
Σύνολο
|
17.129.966
|
196.632
|
||
Επαρχίες με πλειοψηφία Γιανούκοβιτς
|
||||
Kherson
|
1.126.000
|
28.461
|
2.593
|
|
Dnipropetrovsk
|
3.476.200
|
31.914
|
3.459
|
|
Σύνολο
|
4.593.200
|
60.375
|
||
Σύνολο Επαρχιών υπέρ Γιανούκοβιτς
|
21.723.166
|
257.007
|
||
Επαρχίες με >70% υπέρ της αντιπολίτευσης
|
|||
Επαρχία
(Oblast)
|
Πληθυσμός
|
Έκταση
|
εισόδημα
|
Rivne
|
1.158.295
|
20.047
|
3.026
|
Lviv
|
2.537.710
|
21.833
|
2.962
|
Ivano-Frankivsk
|
1.381.700
|
13.900
|
2.901
|
Volyn
|
1.036.891
|
20.144
|
2.788
|
Vinnytsia
|
1.691.061
|
26.513
|
2.885
|
Ternopil
|
1.107.294
|
13.823
|
2.505
|
Σύνολο
|
8.912.951
|
116.260
|
|
Επαρχίες με πλειοψηφία υπέρ της αντιπολίτευσης
|
|||
Chernivtsi
|
904.423
|
8.097
|
2.653
|
Khmelnytsky
|
1.367.892
|
20.645
|
2.816
|
Zhytomir
|
1.266.938
|
29.832
|
2.760
|
Kiev Oblast
|
1.725.082
|
28.131
|
3.474
|
Kiev
|
2.847.200
|
839
|
5.238
|
Chernihiv
|
1.156.609
|
31.865
|
2.656
|
Sumy
|
1.221.386
|
23.834
|
2.925
|
Poltava
|
1.544.085
|
28.748
|
3.182
|
Cherkasy
|
1.335.064
|
20.900
|
2.867
|
Kirovohrad
|
1.057.951
|
24.588
|
2.809
|
Zakarpattia
|
1.241.887
|
12.777
|
2.729
|
Σύνολο
|
15.688.499
|
230.265
|
|
Σύνολο Επαρχιών υπέρ Αντιπολίτευσης
|
24.601.450
|
346.516
|
|
Η έκταση είναι σε τετραγωνικά χιλιόμετρα και το εισόδημα είναι κατά κεφαλήν σε ουκρανικά Hryvna. Επίσης τα στοιχεία είναι από την τελευταία χρονιά για την οποία ήταν διαθέσιμο, χρονιά που δεν είναι ίδια από περιοχή σε περιοχή, συνεπώς είναι ενδεικτικά και όχι απόλυτα
Έτσι το ρωσόφωνο, πιο "ήρεμο" τους τελευταίους μήνες κομμάτι - είναι συνάμα πιο αναπτυγμένο και εύπορο οικονομικά. Περιλαμβάνοντας την ανθρακοφόρο κοιλάδα του Ντόνετσκ - κέντρο της χαλυβουργικής και εξορυκτικής βιομηχανίας της χώρας - καθώς και μερικές από τις πιο εύφορες περιοχές της - οι περιοχές στις όχθες του ποταμού Δνείπερου νοτίως του Κιέβου - αποτελεί πιο σημαντική οικονομικά ενότητα από το υπόλοιπο - ουκρανόφωνο - μισό στο οποίο έχουν κυρίως αναπτυχθεί οι κινητοποιήσεις. Αυτά τα στοιχεία απεικονίζονται και στο υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα της περιοχής. Σημασία έχει επίσης και το γεγονός της γειτνίασης με τη Ρωσία μιας και η εξαγωγές της χώρας - και συνεπώς και η οικονομία της - προσανατολίζονται σε μεγάλο ποσοστό προς αυτήν (όπως επίσης από την Ρωσία εξαρτάται κυρίως η οικονομία της χώρας για την κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών). Ακόμα ένα στοιχείο που έχει την σημασία του ίσως, τέλος, είναι το γεγονός πως το ρωσόφωνο κομμάτι είναι πιο πυκνοκατοικημένο, με μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού να συγκεντρώνεται σε αστικές περιοχές.
Συμπερασματικά
Φαίνεται λοιπόν πως στην Ουκρανία - και στο έδαφος των αντιθέσεων που περιγράφηκαν παραπάνω - σε συνθήκες επιδείνωσης του βιοτικού επιπέδου μεγάλων κομματιών των εργαζόμενων τάξεων λαμβάνει χώρα μια διελκυστίνδα μεταξύ Ιμπεριαλιστών. Από την μια μεριά η Ρωσία που επιδιώκει να την εντάξει στην Ευρασιατική Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) κι από την άλλη μεριά οι ΗΠΑ(7) και η ΕΕ (Γερμανία επί της ουσίας) που στόχο έχουν την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων μεταξύ Ουκρανίας και ΕΕ.
Στα πλαίσια παρόμοιων κινήσεών της το τελευταίο διάστημα (πραξικόπημα στην Αίγυπτο, Βενεζουέλα) η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν διστάζει να αιματοκυλήσει ακόμα μια χώρα ενισχύοντας τα πιο αντιδραστικά στοιχεία στο εσωτερικό της (τους νεοναζί στην προκειμένη περίπτωση). Το τραγικό για τον λαό της Ουκρανίας είναι πως από την άλλη πλευρά βρίσκεται η αντιδραστική Ρωσία του Πούτιν.
Το πιο ανησυχητικό στοιχείο όμως είναι η επιρροή των φασιστών. Όποιος κι αν κερδίσει τη διελκυστίνδα το σίγουρο είναι πως θα βγουν ενισχυμένοι τόσο αριθμητικά όσο και με μεγαλύτερη εμπειρία σε επίπεδο πρακτικών στο δρόμο ενισχύοντας έτσι συνολικά την δυναμική τους.
Έτσι, σε αντιδιαστολή με απλοϊκές αντιλήψεις που μπορεί να θεωρούν πως οι κινητοποιήσεις μαζών - "υποκινούμενες" - μπορούν να προκύψουν με ένα "πάτημα του κουμπιού" από μεριάς ιμπεριαλιστών ή οποιουδήποτε άλλου, στην Ουκρανία φανερώνεται κάτι πιο σύνθετο. Το πως οι δυνάμεις της αστικής τάξης μπορούν να προσεταιρίζονται, να ενσωματώνουν και τελικά να χρησιμοποιούν για λογαριασμό των δικών τους συμφερόντων τα εργαζόμενα στρώματα. Αυτό που αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά στην Ουκρανία είναι η σημασία της οργανωμένης πολιτικής παρουσίας και παρέμβασης της εργατικής τάξης για τον εαυτό της. Εν τη απουσία της, η εξαθλίωση ευρύτερων εργαζόμενων στρωμάτων μπορεί όχι απλά να μην οδηγήσει με έναν μεταφυσικό τρόπο από μόνη της σε άνοδο της συνείδησης των εργαζομένων δίνοντας έτσι κινητοποιήσεις, αλλά αντίθετα μπορεί να ανοίξει το έδαφος για την επέκταση της πολιτικής επιρροής των φασιστών.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου