Η Ουκρανια, η Συρια, η Αιγυπτος, η Τουρκια, η Βενεζουελα και το Homeland...

από www.slag.gr

Όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια το βάρος των παραγωγών φαίνεται να μετατοπίζεται από την μεγάλη στη μικρή οθόνη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τόσο την αναβάθμιση του επιπέδου των τηλεοπτικών σειρών όσο και την μαζικοποίηση του κοινού που τις παρακολουθεί (όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και διεθνώς). Το τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το τρόπο με τον οποίο μετεξελίσσεται η πολιτιστική (και όχι μόνο) προπαγάνδα, ο τρόπος δηλαδή που επιδρούν αυτές οι σειρές στον τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας από ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων, είναι ένα αρκετά ενδιαφέρον ζήτημα το οποίο θα πρέπει να απασχολήσει και την Αριστερά. Δεν περιλαμβάνεται όμως στις φιλοδοξίες της συγκεκριμένης ανάρτησης οι οποίες είναι πολύ πιο ταπεινές. Περιορίζονται απλά στην διατύπωση κάποιων σκέψεων για τη σειρά  και τις εξελίξεις των τελευταίων μηνών ανά την υφήλιο.

Πληροφορίες για την σειρά και το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή εκτυλίσσεται μπορεί κανείς εύκολα να βρει στον διαδίκτυο. Ανάμεσα σε αυτές κι ένα αρκετά ενδιαφέρον και γλαφυρό άρθρο της Μαριάννας Τζιαντζή στο ΠΡΙΝ μερικούς μήνες νωρίτερα1 (με αφορμή την προβολή της σειράς από τον τηλεοπτικό σταθμό Άλφα). Στην παρούσα ανάρτηση θα διατυπωθούν απλά κάποιες σκέψεις ως προς το τι είναι αυτό που ξεχωρίζει την συγκεκριμένη σειρά και που την κάνει - όντως - μια από τις καλύτερες παραγωγές των τελευταίων χρόνων (αν μη τι άλλο για του σκοπούς για τους οποίους έχει δημιουργηθεί, στους οποίους πέρα από το να αποφέρει κέρδη είναι και η διαμόρφωση συνειδήσεων και πλαισίων πρόσληψης της πραγματικότητας με υπόρρητο τρόπο κι αυτό είναι σημαντικό να μην παραγνωρίζεται).

Μυώντας το κοινό της στον κόσμο των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, η παραγωγή της σειράς βάζει εξαρχής τον πήχη ψηλά. Στόχος δεν είναι μια σειρά που απλά θα βοηθήσει τον θεατή της να "ξεφύγει" και να ταξιδέψει τον νου του. Πέρα από σειρά με "γεωγραφικές και χρονικές συντεταγμένες" είναι μια σειρά με συγκεκριμένες συντεταγμένες προορισμού. Συντεταγμένες προορισμού οι οποίες έχουν να πουν πολλά - πέρα από την CIA και τον κόσμο των πρακτόρων - για τις αξίες, τις ανθρώπινες σχέσεις, την διεθνή πολιτική, ακόμα και την θέση ουσιών και ψυχοφαρμάκων στην "σύγχρονη ανθρώπινη καθημερινότητα". "Απλή απεικόνιση της ωμής πραγματικότητας" θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς, και δεν θα είχε ίσως άδικο. Σίγουρα όμως δεν θα είχε δίκιο, κι αυτό γιατί θα κοιτούσε μόνο την μία όψη του νομίσματος.

Γιατί σε ότι έχει να κάνει με την τέχνη, πέρα από την σχέση της με την πραγματικότητα και την απεικόνισή της, υπάρχει πάντα αξεδιάλυτα μαζί της και η ερμηνεία της, ο τρόπος πρόσληψής της, αυτό που αντιλαμβάνεται σαν πραγματικότητα όποιος "καταναλώνει" το συγκεκριμένο έργο τέχνης. Πολύ περισσότερο, όσο πιο αξεχώριστα, όσο πιο "ενιαία" εμφανίζονται όλα αυτά, τόσο μεγαλύτερη η "ρεαλιστική" ισχύς του δημιουργήματος και τόσο πιο άκριτη η υιοθέτησή του συνόλου τους, ως δική τους αντίληψη για την πραγματικότητα πια, από όσους "καταναλώνουν" το έργο τέχνης (παρακολουθούν την σειρά στην συγκεκριμένη περίπτωση). Για αυτόν ίσως τον λόγο, ή καλύτερα και για αυτόν, ο Μπρεχτ επέμενε πως ο θεατής θα πρέπει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να αποστασιoποιείται από όσα διαδραματίζονται στο "έργο" (θέατρο, κινηματογράφος ή μικρή οθόνη  μάλλον μικρή σημασία έχει), και πάνω σε αυτή την αρχή δούλεψε όλη του την καλλιτεχνική δημιουργία.

Σ' αυτό ακριβώς έγκειται η επιτυχία του Homeland. Αφού ως "καπιταλιστική" και όχι ως απελευθερωτική τέχνη στόχο έχει την χειραγώγηση του κοινού της. Καταφέρνει μέσα από την συνοχή του σεναρίου της, την δύναμη των ερμηνειών των πρωταγωνιστών της, την ένταση και την μεστότητα των εξελίξεων να αιχμαλωτίζει όποιον την παρακολουθεί και να κάνει τις διαφορές μεταξύ απεικόνισης της πραγματικότητας και προπαγάνδας αρκετά δυσδιάκριτες και για αυτό να κάνει και την προπαγάνδα πολύ πιο αποτελεσματική και ισχυρή. Το δυσδιάκριτο όμως των όποιων διαφοροποιήσεων δεν σημαίνει και την εξάλειψη της ύπαρξής τους, Αντίθετα, καθιστά πιο αναγκαίο τον εντοπισμό, τη "σημείωσή" τους.

Παρουσιάζοντας λοιπόν το αμερικάνικο κράτος ως αμυνόμενο και την CIA με "αγνούς σκοπούς ειρηνοποιού" καταφέρνει κάτι πολύ περισσότερο από την δικαιολόγηση των κατάφωρων παραβιάσεων των δημοκρατικών δικαιωμάτων στις ΗΠΑ  και τις αιματηρές επιθέσεις στο εξωτερικό. Καταφέρνει να αναστρέψει την ίδια την πραγματικότητα. Έτσι, ο θεατής της σειράς, αν δεν προσέξει, μπορεί να βρει τον εαυτό του να θεωρεί τον πιο μεγάλο εργολάβο πραξικοπημάτων στην ιστορία της ανθρωπότητας ως έναν αγνό ειρηνοποιό με προθέσεις αποκλιμάκωσης και ειρήνης (η περίπτωση του Ιράν στη σειρά, "οι ομοιότητες με την πραγματικότητα τυχαίες"; θα ρωτήσουν κουνώντας το δάχτυλο οι συνωμοσιολόγοι αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία).

Κι όλα αυτά σε μια περίοδο αναβάθμισης της επιθετικότητας του ιμπεριαλισμού - και ιδιαίτερα εκείνου των ΗΠΑ - σε νέα επίπεδα. Τη στιγμή που εκατομμύρια κόσμου ανά την υφήλιο ματώνουν από τις επεμβάσεις του ιμπεριαλισμού η CIA ξεπλένεται και αγιοποιείται. Η Αίγυπτος, η Συρία, η Ουκρανία, η Βενεζουέλα και η Τουρκία ήδη βιώνουν αυτήν την επιθετικότητα και σίγουρα η συνέχεια δεν θα είναι καλύτερη. Άλλωστε η πρωταγωνίστρια της σειράς, Κάρι Μάθισον (Κλερ Ντανς), στον 4ο κύκλο της σειράς που θα παιχτεί μέσα στο 2014 θα είναι σταθμάρχης της CIA στην Κωνσταντινούπολη...

Το Ποταμι κατω απο την Ελια θα πεσει...

Η κοινωνική ευαισθησία πιστοποιήθηκε με την εκπομπή περί γυναικείας ομφυλοφυλίας. Η αίσθηση της "εναντίωσης στο σύστημα" με την "προσπάθεια απαγόρευσης της εκπομπής για το Φαρμακονήσι".  Σε χρόνο dt λοιπόν, το προφίλ του ευαίσθητου κοινωνικού αγωνιστή φιλοτεχνήθηκε περίτεχνα, αν και βιαστικά, και χθες έφτασε η ώρα της εξαργύρωσής του. Η βόμβα έσκασε, ο εγκέλαδος έκανε το πέρασμά του κι από την πολιτική σκηνή της χώρας (τουλάχιστον αν πιστέψουμε τα ΜΜΕ) και το "Ποτάμι" πλέον πίσω δε γυρνά. Εκβάλλει στη θάλασσα του αστικού πολιτικού γίγνεσθαι και είναι έτοιμο να επιτελέσει τον ρόλο του "επόμενου καταλληλότερου σωτήρα μιας χρήσης". Πέραν των σοφών και μυαλωμένων ανθρώπων που μας κάνουν παρέα κάθε βράδυ από τα παράθυρα του δελτίου των 8, το μεγάλο κανάλι αναδεικνύει πλέον και δυνητικούς πολιτικούς ηγέτες. Με ημερομηνία λήξης, αλλά ουδέν μονιμότερο του προσωρινού σε ότι έχει να κάνει με την τηλεοπτική πραγματικότητα της χώρας μας. Όταν η δουλειά θα έχει γίνει τα τηλεοπτικά φώτα θα έχουν ήδη στραφεί στην επόμενη πολλά υποσχόμενη πολιτική καινοτομία-αλχημεία. Η ελιά έγινε ποτάμι και το ποτάμι δεν θα έχει κανένα πρόβλημα να γίνει κάτι άλλο.

Οι πολιτικοί υπάλληλοι της αστικής τάξης...

Οι καιροί των μεγάλων ηγετών έχουν περάσει ανεπιστρεπτί για τον καπιταλισμό και όχι τυχαία. Οι νίκες του κεφαλαίου τις τελευταίες δεκαετίες - στο επίπεδο των εργασιακών χώρων και σε αυτό της εμπέδωσης από ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού της μιας ή της άλλης αστικής εκδοχής για την αντίληψη των πραγμάτων και του κόσμου - συντριπτικές και διόλου ασήμαντες. Η ανάγκη λοιπόν για λαοπλάνους ηγέτες του στυλ Κωνσταντίνου Καραμανλή και Ανδρέα Παπανδρέου (αν τους θεωρήσει κανείς ως τέτοιους) τείνει να εξαλειφθεί. Πέραν από θέμα επιλογών είναι και θέμα ανάγκης άλλωστε. Οι λαοί έχουν τους ηγέτες που τους αντιστοιχούν και οι τελευταίοι δεν πέφτουν από τον ουρανό. Δημιουργούνται μέσα στις ταξικές αντιπαραθέσεις της καθημερινότητας κι όσο αυτές ατονούν μέσα από την εξασθένηση της συνειδητότητας των καταπιεσμένων τόσο και η ποιότητα των αστών πολιτικών πέρα από μη αναγκαία καθίσταται και πιο φτωχή.

Ο στόχος άλλωστε πλέον δεν είναι η χειραγώγηση των μαζών - το κάνουν οι μέχρι πρότινος συνάδελφοι του κυρίου Θεοδωράκη από τους άμβωνες των 8 και αυτό έκανε μέχρι τώρα και ο ίδιος - αλλά ο εξανδραποδισμός τους από το επίσημο πολιτικό σκηνικό. Τα κροκοδείλια δάκρυα των ΜΜΕ για τα πεσμένα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογικές διαδικασίες δεν θα έπρεπε να ξεγελούν κανέναν. Αυτό ακριβώς θέλουν! Για να πεισθεί κανείς, αρκεί να ρίξει μια ματιά στη συμμετοχή στις εκλογικές διαδικασίες των ΗΠΑ που εδώ και καιρό έχουν πέσει κάτω από το 50% (ο Καρλ Μαρξ έλεγε άλλωστε πως κοιτώντας το παρόν μιας πιο αναπτυγμένης από εσένα καπιταλιστικής χώρας, βλέπεις το δικό σου μέλλον). Τον καιρό των εργασιακών σχέσεων λάστιχο, δεν θα μπορούσαν οι πολιτικοί υπάλληλοι του κεφαλαίου να αποτελέσουν εξαίρεση. Έρχονται, επιτελούν το έργο τους, φεύγουν. Με τη διαφορά ότι σε αντίθεση με τους υπόλοιπους εργαζόμενους (πέραν του ότι δεν ίδρωσαν ποτέ) αυτούς τους περιμένει μια αργομισθία, και μάλιστα καλοπληρωμένη, για τις υπηρεσίες που τόσο πρόθυμα προσέφεραν κι όχι ο αργός θάνατος της ανεργίας.
Από τους αστούς είναι αναμενόμενο κάτι τέτοιο. Business as usual. Με τόσους μεσσίες η απογοήτευση ανεβαίνει και ο κόσμος αποστρέφει το βλέμμα από την πολιτική αηδιασμένος (ή τουλάχιστον από αυτό που οι αστοί του μάθανε ότι είναι πολιτική). Αποστολή εξετελέσθει! Το θέμα είναι τι κάνει και τι θα κάνει η Αριστερά. Θα καταφέρει να επικοινωνήσει τα παραπάνω μηνύματα με τις μάζες των εργαζομένων; Θα καταφέρει να χτίσει δεσμούς εμπιστοσύνης με ευρύτερα στρώματα στη βάση μια λογικής που αντιλαμβάνεται την πολιτική ως τον τρόπο με τον οποίο επιλέγει ο καθένας από εμάς κάθε στιγμή την εξουσία που έχει στο σώμα του και τον εαυτό του; Θα καταφέρει να καταπολεμήσει την λογική της ανάθεσης που η εμπειρία ΠΑΣΟΚ τόσες δεκαετίες έχει εμπεδώσει σε πλειοψηφικά τμήματα εργαζομένων και που ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κάνει (δεν θέλει άραγε ή δεν μπορεί;) τίποτα για να την αντιμετωπίσει και να την ανατάξει; Θα καταφέρει να οργανώσει την κινητοποίηση και τους αγώνες των εργαζομένων προτείνοντάς τους τον δρόμο που θα μπορούσε να τους οδηγήσει στην νίκη;
Αναγκαία προϋπόθεση για να κάνει όλα τα παραπάνω η Αριστερά είναι να απελευθερωθεί από τα βαρίδια του αστικού πολιτικού ιδεολογικού μηχανισμού, που μόνο σκοπό έχει να μεταδώσει στον πληθυσμό την αίσθηση ότι έχει λόγο για όσα τον αφορούν με την ψήφο του μια φορά στα τέσσερα χρόνια (που ούτε αυτό δεν συμβαίνει φυσικά, μετά από τα Ζάπεια και το "λεφτά υπάρχουν" μπορεί κάτι τέτοιο να γίνει ακόμα πιο εύκολα σαφές ακόμα και στον τελευταίο εργαζόμενο). Να πάψει να τον αντιμετωπίζει ως θέσφατο. Να επικοινωνήσει στους εργαζόμενους πως η δικαιότερη κατανομή του πλούτου αλληλοδιαπλέκεται με την πιο ισότιμη κατανομή της πολιτικής εξουσίας σε όσο το δυνατόν περισσότερους, ει δυνατόν όλους. Να τους μιλήσει για άλλους τρόπους οργάνωσης του τρόπου λήψης αποφάσεων που να δίνει το λόγο σε όλο και περισσότερους όλο και πιο συχνά. Να τους αναδείξει τα όρια και τις ατέλειες της αστικής δημοκρατίας. Να τους μιλήσει για την δημοκρατία των εργαζομένων. Πάνω από όλα όμως πρέπει να τους δείχνει με πράξεις πως αυτά είναι εφικτό να γίνουν, να τους πείθει καθημερινά μέσα στους μικρούς και μεγάλους αγώνες της ζωής. Στο βαθμό που θα κατάφερνε να τα βάλει όλα αυτά όχι απλά στον διάλογό της με τους εργαζόμενους αλλά και στην ημερήσια διάταξη και πρακτική, τότε τα ποτάμια της θέλησης και του αγώνα των εργαζομένων θα αναγκάσουν οποιονδήποτε μελλοντικό επίδοξο μιμητή του κυρίου Σταύρου Θεοδωράκη να διαλέξει το όνομα ρυάκι. Η ιστορία τότε θα επαναλαμβάνεται ως φάρσα...

Ανορθολογισμος. Να κλαιει, να γελαει η να ανησυχει κανεις;

Βλέποντας τα σημερινά πρωτοσέλιδα των εφημερίδων στο διαδίκτυο. έπεσε το μάτι μου στον εξής τίτλο της Ελεύθερης Ώρας: "Η διχοτόμηση της Ουκρανίας είχε "προβλεφθεί" στα χαρτονομίσματα του ευρώ!". Νομίζοντας πως θα διαβάσω για ακόμα μία σκοτεινή συνωμοσία η οποία έρχεται στο φως από κάποιον "πεφωτισμένο" σκοταδιστή έριξα μια ματιά και στον υπότιτλο του άρθρου: "Εάν κοιτάξει κανείς τον χάρτη της Ευρώπης στα 50 και στα 10 ευρώ, βλέπει ότι περιλαμβάνει τη μισή Ουκρανία, δηλαδή το κομμάτι εκείνο που επιθυμεί την ένωση με την Ευρωπαϊκή Ένωση" διάβασα, κι απόμεινα εμβρόντητος. Πρέπει να ομολογήσω πως κοίταξα ένα από τα εν λόγω χαρτονομίσματα κι αντιλήφθηκα πέρα από τη μισή Ουκρανία, ένα κομμάτι της Ρωσίας και τη μισή Τουρκία και προς στιγμήν ένιωσα να αποκαλύπτονται μπροστά στα μάτια μου οι καλά κρυμμένες συνωμοσίες του επόμενου διαστήματος. Αντιλήφθηκα υπό άλλο πρίσμα τον τηλεφώνημα Ερντογάν στο γιο του μιας και πλέον μου γινόταν σαφές πως η επόμενη προς διαμελισμό και ένταξη στην ΕΕ χώρα είναι η Τουρκία. Όσο για το κομμάτι της Ρωσίας που υπήρχε στο χάρτη, μου έλυνε πλέον την απορία γιατί ο Μ. Πέτρος είχε ονομάσει την πόλη που είχε διατάξει να χτιστεί σε κάποιο σημείο του "Παράθυρο στην Ευρώπη". Όλα έμοιαζαν να μπαίνουν στη θέση τους!

Η αλήθεια είναι πως αυτή η εύθυμη διάθεση δεν κράτησε πολύ, είπα να σοβαρευτώ. Κι από τη στιγμή που το έκανα είναι αλήθεια ότι δυσκολεύομαι να αποφασίσω ποιος από τους δύο τρόπους, η διακωμώδηση ή η σοβαρή αντιπαράθεση επιχειρημάτων, θα ήταν αυτός που θα άρμοζε στο συγκεκριμένο άρθρο. "Μάλλον και τα δύο", διακωμώδηση στο συγκεκριμένο άρθρο, πέντε πιο σοβαρές σκέψεις στην λογική που αντιπροσωπεύει.

Φαίνεται λοιπόν πως ο ανορθολογισμός κερδίζει διαρκώς και σταθερά έδαφος και παρότι μπορεί να προκαλεί γέλωτες σε αρκετούς η γελοιότητά του, μάλλον θα έπρεπε να εστιάσει κανείς στον κίνδυνο που συνιστά το γεγονός ότι υπάρχουν κάποιοι που όχι απλά δεν γελάνε, αλλά αντίθετα λιώνουν στον φόβο και την παθητικότητα ή διαπερνώνται από ρίγη οργής, από το ίδιο ακριβώς πράγμα που στους άλλους (λογικά θα έλεγε κανείς) προκαλεί γέλιο.

Πολύ περισσότερο, πέρα από τις κραυγαλέες περιπτώσεις του, οι καθημερινές πιο light εκδοχές του γίνονται όλο και περισσότερες. Τα καφέ που "λένε" πλέον το φλιτζάνι σειρές στην τηλεόραση στυλ "Paranormal", ο πρόεδρος της Ουγκάντα που υποστηρίζει πως "το στοματικό σεξ φέρνει σκουλήκια"(1), ακόμα και οι πιο επιστημονικοφανείς αντιπρόσωποί του όπως η "θεωρία του ευφυούς σχεδιασμού". Ανάλογα παραδείγματα θα μπορούσαν να συνεχιστούν για σειρές και σειρές, αλλά δεν θα είχε νόημα μάλλον. Η ουσία είναι πως ο ανορθολογισμός κερδίζει έδαφος σε όλα τα επίπεδα. Από τη μία το άγος της καθημερινότητας που δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες στροφής στις εύκολες λύσεις και απαντήσεις, και από την άλλη ο αποπροσανατολισμός που ο ανορθολογισμός προκαλεί που είναι τόσο χρήσιμος σε ορισμένους.

Η Αριστερά πως τοποθετείται σ' αυτό το τοπίο;

Η Αριστερά ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα νομίζω πως παρεμποδίζεται να είναι αποτελεσματική στην δράση της από δύο κυρίως προβληματικές.

Η πρώτη είναι πως αδυνατεί να αντιληφθεί πως η επιστήμη δεν είναι "ουδέτερη" κι έτσι αντιλαμβάνεται τις δυνατότητες ανάπτυξής της μονοδιάστατα και γραμμικά περιορίζοντας έτσι τις δυνατότητές τις να προσεγγίζει κριτικά - κι έτσι να προσεγγίζει περισσότερο την κατανόηση της πραγματικότητας - μια σειρά από θέσφατα της εποχής μας. Αυτή ακριβώς η αντίληψή της περί "ουδέτερης" επιστήμης είναι κι ο λόγος που δεν της επιτρέπει να ξεπεράσει μια απλοϊκή αντίληψη για την επιστήμη που της έχει κληρονομηθεί από τον καιρό των αστικών επαναστάσεων. Έτσι, αδυνατεί να συνειδητοποιήσει πως οι αστοί χρησιμοποίησαν την επιστήμη ως όπλο στην αντιπαράθεσή τους με τους γαιοκτήμονες και μονάχα στον βαθμό που τους εξυπηρετούσε στο να αντιπαρατεθούν στον ανορθολογισμό των τελευταίων με σκοπό να τους υποκαταστήσουν. Από τη στιγμή που η αστική τάξη επέβαλλε και σιγούρεψε την εξουσία της, έπαψε η επιστήμη να της χρησιμεύει ως τέτοιο όπλο. Από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα της χρησιμεύει μόνο απολογητικά κι αυτό θα συνεχίσει όσο θα υπερασπίζεται λυσσαλέα το καθεστώς της.

Η δεύτερη προβληματική είναι η εγκατάλειψη από μεριάς αριστεράς της διαλεκτικής. Απότοκο των ηττών και της γραφειορατικοποίησής της κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα.

Όσο δεν αναμετριέται με αυτές της τις προβληματικές, τόσο ο ανορθολογισμός - επιστημονικοφανής ή μη - θα κερδίζει έδαφος και τόσο η αριστερά θα παραμένει ανίκανη να τον ανασχέσει, υποτασσόμενη μάλιστα σε πιο "αριστερόστροφες" εκδοχές του...

Βοσνια Ερζεγοβινη: Ολη η εξουσια στις Γενικες Συνελευσεις;

του Mate Kapović, δημοσιευμένο στις 22 Φλεβάρη 2014 στο http://roarmag.org/1

Μια από τις θετικότερες εξελίξεις των διαδηλώσεων στη Βοσνία ήταν η γέννηση συνελεύσεων άμεσης δημοκρατίας - παρ' όλα αυτά, μερικές σημαντικές προκλήσεις παραμένουν.

Πέρασαν δύο εβδομάδες από την έναρξη της Βοσνιακής Εξέγερσης. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε πως το 88% του λαού της Βοσνίας Ερζεγοβίνης στηρίζει τις διαδηλώσεις. Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται αλλά εξελίσσονται ειρηνικά πλέον κι έτσι έλκουν λιγότερο το ενδιαφέρον των ΜΜΕ, αν και οι διαδηλώσεις παραμένουν ένα από τα σημαντικότερα θέματα συζήτησης μεταξύ των κατοίκων της περιοχής. Παρ' όλα αυτά, ίσως ο κοινός στόχος του κινήματος διαδηλώσεων έχει τώρα μετατοπιστεί στις αμεσοδημοκρατικές ολομέλειες (γενικές συνελεύσεις) που ξεπηδούν σε ολόκληρη τη Βοσνία Ερζεγοβίνη.

Οι Γενικές Συνελεύσεις

Οι Γενικές Συνελεύσεις, με τις διάφορες μορφές που έχουν προσλάβει κατά καιρούς, αποτελούν αρκετά παλιά όργανα αμεσοδημοκρατικής οργάνωσης των καταπιεσμένων σε καιρούς διαδηλώσεων, εξεγέρσεων, κινημάτων και επαναστάσεων (όπως στις επαναστάσεις του 1905 και του 1917 στη Ρωσία, το 1936 στην Καταλονία ή το 1956 στην Ουγγαρία). Οι πρώτες εκδοχές τέτοιου είδους γενικών συνελεύσεων συναντιόνται στην αρχαία Αθήνα, ενώ οι "θεωρητικοί της ουτοπίας" περιγράφουν κάποιας μορφής γενικές συνελεύσεις στα οράματά τους για δυνητικές δημοκρατικές κοινωνίες του μέλλοντος.

Η ξαφνική ανάδυση των γενικών συνελεύσεων σε μεγάλες περιοχές της Βοσνίας Ερζεγοβίνης εξέπληξε τους πάντες. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι ίδιες οι γενικές συνελεύσεις αποτελούν την θετικότερη εξέλιξη των διαδηλώσεων στη Βοσνία Ερζεγοβίνη μέχρι στιγμής. Η πρώτη συνέλευση εμφανίστηκε στην Τούζλα, που ήταν το κέντρο και η αρχική εστία των διαδηλώσεων, όπου οι διαδηλωτές υπήρξαν πιο συνεκτικοί πολιτικά και πιο οργανωμένοι εξ αρχής. Μετά από αυτήν, συνελεύσεις άρχισαν επίσης να εμφανίζονται και σε άλλες πόλεις, χρησιμοποιώντας για παράδειγμά τους αυτήν της Τούζλα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η λέξη ολομέλεια χρησιμοποιείται στην περιοχή με αυτή τη συγεκριμένη έννοια, με αναφορά δηλαδή σε μια αμεσοδημοκρατική "γενική συνέλευση". Η πρώτη φορά που η συγκεκριμένη λέξη χρησιμοποιήθηκε με αναφορά στις γενικές συνελεύσεις ήταν κατά τη διάρκεια του μεγάλου κύματος καταλήψεων πανεπιστημίων στην Κροατία το 2009. Ο ίδιος όρος εμφανίζεται αργότερα, το 2010, σε καταλήψεις πανεπιστημίων στην Αυστρία και τη Γερμανία (αν και δεν είναι εμφανές αν υπάρχει κάποια άμεση σύνδεση με το Κροατικό φοιτητικό κίνημα ή πρόκειται απλά για μια πολύ περίεργη σύμπτωση), και το 2011 κατά τη διάρκεια καταλήψεων στα πανεπιστήμια της Σλοβενίας και της Σερβίας (όπου και υπήρξε άμεση επιρροή του Κροατικού φοιτητικού κινήματος).

Οι διαδηλωτές που οργανώνουν τις ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη αναγνωρίζουν ανοιχτά ότι πατάνε στην εμπειρία του Κροατικού φοιτητικού κινήματος και του εγχειριδίου του "πως-να-κάνεις-μια-γενική-συνέλευση" που το έχουν βαφτίσει τσελεμεντέ της κατάληψης. Φυσικά, όλες αυτές οι ολομέλειες μοιάζουν αρκετά με τις γενικές συνελεύσεις που παρατήρησε ο κόσμος το 2011 κατά τη διάρκεια του κινήματος "Occupy Wall Street" αλλά και αλλού, έτσι λοιπόν μπορεί κανείς να τις συνδέσει και με την παράδοση του κινήματος "Occupy" των τελευταίων χρόνων. Σε κάθε περίπτωση, είναι αρκετά σαφές ότι μπορεί κανείς να βρει δομές οριζόντιας οργάνωσης σε όλο τον κόσμο, που έχουν πολύ παλιές ρίζες, αλλά έχουν επίσης αναζωογονηθεί τα τελευταία χρόνια.

Τι πρέπει να γίνει;

Στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, οι ολομέλειες έχουν αποδειχτεί να είναι μια ιδιαίτερα χρήσιμη μέθοδος οργάνωσης των διαδηλωτών και διασαφήνισης των αιτημάτων τους. Τις τελευταίες μέρες, υπάρχουν σημάδια εξέλιξης των ολομελειών, με τις δομές τους να γίνονται πιο σύνθετες. Έτσι λοιπόν, όπως και στην περίπτωση του Κροατικού φοιτητικού κινήματος ή του κινήματος "Occupy Wall Street", η ολομέλεια της Τούζλα έχει οργανώσει ομάδες εργασίας για να ασχοληθούν με ειδικά θέματα, μιμούμενη με αυτόν τον τρόπο τα Υπουργεία του Καντονιού της Τούζλα: εκπαίδευσης, επιστημών, πολιτισμού και αθλητισμού, ανάπτυξης και επιχειρηματικότητας, πολεοδομικού σχεδιασμού και περιβαλλοντικής προστασίας, συντονισμού με τους εργάτες, διοίκησης-δικαιοσύνης και διακυβέρνησης, βιομηχανίας, ενέργειας και εξορύξεων, εσωτερικών υποθέσεων, υγείας, γεωργίας, διαχείρισης υδάτινων πόρων και δασών, εμπορίου, τουρισμού, μεταφορών και επικοινωνιών, εργασίας και κοινωνικής πολιτικής, οικονομικών, προβλημάτων των βετεράνων πολέμου, νομικών προβλημάτων.

Αλλά οι ολομέλειες δεν υπάρχουν χωρίς τα προβλήματά τους. Πρώτα και κύρια, αν και είναι όντως ένα χρήσιμο μέσο οργάνωσης των διαδηλωτών, η σύνθεσή τους δεν είναι ωστόσο αντιπροσωπευτική του γενικού πληθυσμού. Στη Βοσνία Ερζεγοβίνη υπάρχουν αναφορές για ολομέλειες με την παρουσία περισσότερων από 1000 ανθρώπων και σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει επίσης online μετάδοσή τους. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και 1000 συμμετέχοντες στην ολομέλεια του Σεράγεβο δεν μπορούν πραγματικά να θεωρηθούν αντιπρόσωποι ολόκληρης της πόλης, η οποία έχει περισσότερους από 300.000 κατοίκους. Για να μην αναφέρω το γεγονός πως οι ολομέλειες αντιπροσωπεύουν συνήθως όχι πόλεις, αλλά ολόκληρα Καντόνια, ενώ για όσους μένουν εκτός του κέντρου των Καντονιών, η μετάβαση στις ολομέλειες μπορεί να στοιχίζει σημαντικά τόσο σε χρόνο όσο και σε χρήμα.

Βέβαια, ακόμα κι αν όλοι μπορούσαν εύκολα να παραβρεθούν στις ολομέλειες, θα ήταν αδύνατο να υπάρξουν γενικές συνελεύσεις δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Κρατώντας κατά νου το γεγονός πως η αστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει πολλά δικά της ελαττώματα και ότι παραμένει στην καλύτερη περίπτωση μια περιορισμένη μορφή δημοκρατίας, δεν πρέπει να παραγνωρίσει κανείς ότι χρειάζονται τεράστιες προσπάθειες για να γίνει και η άμεση δημοκρατία όσο ευρεία και συμμετοχική μπορεί πραγματικά να είναι. Οι ενωμένες ολομέλειες σε επίπεδο πόλης ή Καντονιού είναι ένας πολύ καλός και κατάλληλος τρόπος για να οργανώνονται οι διαδηλωτές, απέχουν όμως πολύ από το να αποτελούν μια τελική λύση. Ακόμα και τώρα υπάρχουν μικρότερες πόλεις (όπως το Κάζιν, η Φόνιτσα, ή το  Donji Vakuf), που δεν είναι κέντρα Καντονιών κι ασχολούνται περισσότερο με τοπικά ζητήματα (κι όχι με γενικά ζητήματα πολιτικής σε επίπεδο Καντονιού), αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος αυστηρός διαχωρισμός ανάμεσα σε ολομέλειες ανώτερου και κατώτερου επιπέδου (το οποίο δεν αποτελεί και έκπληξη σε αυτό το πρώιμο στάδιο ανάπτυξης των Ολομελειών).

Υπάρχει ένας αριθμός ζητημάτων που διακυβεύονται εδώ. Το πρώτο είναι το εάν οι Ολομέλειες θα διατηρήσουν τους αριθμούς τους από τη στιγμή που οι διαδηλώσεις θα υποχωρήσουν κι έπειτα (που θα συμβεί κάποια στιγμή αργά ή γρήγορα) κι από τη στιγμή που η "ευγενής τους αύρα" θα εξαφανιστεί. Αυτό αποδείχθηκε να είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στην περίπτωση του Κροατικού φοιτητικού κινήματος, όπου οι ολομέλειες με τον καιρό - μετά το τέλος των καταλήψεων - απομαζικοποιήθηκαν και σταδιακά έπαψαν να λειτουργούν, σε μια περίπτωση μόνο μετά από δύο χρόνια, αλλά πάλι (αν και πρέπει να σημειωθεί ότι, τουλάχιστον σε μερικά πανεπιστήμια, οι ολομέλειες υπάρχουν ακόμα κατά κάποιον τρόπο, μιας και μπορούν να συγκροτηθούν όταν κριθεί απαραίτητο). Το μέλλον των Ολομελειών στη Βοσνία Ερζεγοβίνη θα εξαρτηθεί, εν μέρει, από τις επιτυχίες τους. Μερικές νίκες έχουν ήδη επιτευχθεί: στην Τούζλα οι πολιτικοί, ανταποκρινόμενοι σε αίτημα της ολομέλειας της Τούζλα, έχουν ήδη απεμπολήσει κάποια από τα προνόμιά τους (όπως τον ετήσιο μισθό που έπαιρναν από τη στιγμή που έπαυαν να ασκούν τα καθήκοντά τους).

Ακόμα κι έτσι, είναι γενικά δύσκολο να περιμένει κανείς μαζική παρουσία στις Ολομέλειες ες αεί. Οι άνθρωποι έχουν τα δικά τους προσωπικά συμφέροντα, κι ακόμα περισσότερο, πρέπει να δουλεύουν για να βγάζουν το ψωμί τους (αν είναι αρκετά τυχεροί ώστε να έχουν δουλειά, μιας και τα ποσοστά ανεργίας κυμαίνονται στο 45% στη Βοσνία Ερζεγοβίνη). Δεν μπορεί να περιμένει κανείς από κάποιον που δουλεύει 8 ώρες (ή περισσότερες) την ημέρα να περνάει μια ή δυο ώρες σε μια γενική συνέλευση αμέσως μετά (αν θέλουμε να επιτύχουμε κάποιου είδους άμεση δημοκρατία, θα πρέπει προφανώς να αγωνιστούμε για μείωση των ωρών εργασίας). Επίσης, μετά βίας θα ήταν ρεαλιστικό να αναμένει κανείς ότι όλοι, θα θέλανε να αποφασίζουν για τα πάντα, συνεχώς.

Τούτων λεχθέντων, η επίκληση στην άμεση δημοκρατία δεν θα έπρεπε, συνεπώς, να σημαίνει πως όλοι αποφασίζουν για όλα διαρκώς. Η ουσία είναι ότι η άμεση δημοκρατία θα έπρεπε να παρέχει σε όλους τη δυνατότητα και τα μέσα να αποφασίζουν με αμεσότητα πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα (εάν αυτό είναι που θέλουν να κάνουν). Έτσι λοιπόν, θεωρητικά μπορούμε όντως να ψηφίζουμε άμεσα για τα πάντα, στην πράξη όμως θα κάναμε κάτι τέτοιο μόνον όταν θα θέλαμε και όταν θα έπρεπε να παρθεί μια αρκετά σημαντική απόφαση.

Στην αστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία, κάτι τέτοιο δεν είναι συνήθως δυνατό (εξαιρέσεις όπως αυτή της Ελβετίας, με τα πολλά της δημοψηφίσματα, είναι σπάνιες), γιατί σχεδόν όλες οι αποφάσεις (εκτός από αυτές που λαμβάνονται με κάποιο δημοψήφισμα πότε πότε) λαμβάνονται από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους, οι οποίοι μπορούν κατά βάση να κάνουν οτιδήποτε επιθυμούν κατά τη διάρκεια της εκλεγμένης θητείας τους. Σε ένα αμεσοδημοκρατικό σύστημα, η διαφορά θα εντοπίζονταν στο γεγονός ότι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι δεν θα είχαν την δυνατότητα να παίρνουν από μόνοι τους αποφάσεις (εκτός από τις περιπτώσεις μικρών, τεχνικών, καθημερινών ζητημάτων), αλλά θα δρούσαν πάνω στις γενικές κατευθύνσεις που συμφωνήθηκαν από τη συνέλευση, τις οποίες απλά θα διεκπεραίωναν.

Αυτοί οι "αντιπρόσωποι" θα ήταν περισσότερο ένα είδος διαχειριστών που θα ήταν ανακλητοί ανά πάσα στιγμή (ξανά μέσα από γενικές συνελεύσεις, δημοψηφίσματα ή άλλα αμεσοδημοκρατικά μέσα) εάν ο λαός δεν εγκρίνει τη δράση τους. Το πόσες αποφάσεις θα αφήνονταν στον "διοικητικό αυτόματο πιλότο" (εάν είμαστε ευχαριστημένοι με αυτόν) και το πόσες αποφάσεις θα λαμβάνονταν άμεσα από όλους - σε επίπεδο τοπικό, πόλης, περιοχής ή χώρας - θα ήταν θέμα επιλογής, συγκεκριμένων καταστάσεων και πολιτικών αναγκών.

Θα έπρεπε οι Ολομέλειες να θεσμοποιηθούν;

Είναι σαφές το από που προέρχεται η πολιτική νομιμοποίηση των γενικών συνελεύσεων (ολομελειών). Πρόκειται απλά για την περίπτωση ανθρώπων που ενώνονται όλοι μαζί, σε εντελώς ανοιχτές συνελεύσεις όπου ο καθένας μπορεί να μιλήσει και να ψηφίσει υπό ίσους όρους, για να αποφασίσουν για τα ζητήματα που αφορούν τη ζωή τους. Έτσι λοιπόν, οι ολομέλειες δεν ζητούν από κανέναν την νομιμοποίησή τους - την αντλούν από την ίδια τους τη φυσιογνωμία. Την παρούσα στιγμή, οι ολομέλειες στην Βοσνία Ερζεγοβίνη δεν έχουν καμιά επίσημη νομική ισχύ, η επιρροή τους όμως πηγάζει κυρίως από το γεγονός ότι η κυβέρνηση φοβάται πως αν παραγνωρίσει πλήρως τα αιτήματα των Ολομελειών θα οδηγηθούμε πιθανόν ξανά στο είδος εκείνο των διαδηλώσεων που άφησαν τα κυβερνητικά κτήρια σε όλη τη χώρα φλεγόμενα.

Παρ' όλα αυτά, το μεγάλο ερώτημα είναι αν οι Ολομέλειες μπορούν να ξεπεράσουν αυτό που είναι τώρα - οργανωτικά σώματα των διαδηλωτών - και να γίνουν μόνιμα σώματα λήψης πολιτικών αποφάσεων. Μπορούν οι ολομέλειες να συνεχίσουν να υπάρχουν από την στιγμή που θα σταματήσουν οι διαδηλώσεις κι έπειτα; Ένα επιπλέον πρόβλημα είναι το εάν η δυνητική μελλοντική τους λειτουργία θα είναι ανεπίσημη (όπως είναι τώρα), σαν ένα είδος παράλληλου ανεπίσημου πολιτικού σώματος που θα προσπαθεί να αρθρώσει τα συμφέροντα του 99% του πληθυσμού, ή αν θα γίνουν κάποιο είδος επίσημων - και νομικά - πολιτικών σωμάτων (πράγμα που φαίνεται παρατραβηγμένο αυτή τη στιγμή). Πολλοί άνθρωποι στη Βοσνία Ερζεγοβίνη είναι ενθουσιώδεις με τις ολομέλειες και συμμετέχουν σε αυτές καθημερινά. Παρ' όλα αυτά, δεν φαίνεται να υπάρχουν αιτήματα επίσημης νομικής αναγνώρισης των Ολομελειών και της απόδοσης σε αυτές και θεσμικά πραγματικής εξουσίας (για να μην αναφέρει κανείς την απουσία καλεσμάτων για την δυνατότητα οργάνωσης Ολομελειών σε χώρους εργασίας).

Αν και είναι αρκετά εύκολο να ζητήσει κανείς άμεση δημοκρατία γενικά (χωρίς να δίνει λεπτομέρειες για το πως ακριβώς θα γίνει κάτι τέτοιο), θα ήταν καλό αν οι Ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη αναπτύσσονταν περισσότερο σε τοπικό επίπεδο (πιο χαμηλά δηλαδή από το επίπεδο πόλης/καντονιού που γίνεται μέχρι τώρα) κι επίσης σε κρατικό επίπεδο (υψηλότερα δηλαδή από το επίπεδο πόλης/καντονιού που γίνεται μέχρι τώρα). Δεν υπάρχει λόγος να βιάσει κανείς τα πράγματα όσο ακόμα οι συνθήκες είναι ανώριμες και οι Ολομέλειες αποτελούν ακόμα μια πολιτική καινοτομία, αλλά θα πρέπει ίσως κανείς να ξεκινήσει να σκέφτεται από τώρα το πως θα καθίστατο εφικτό να οργανωθούν τοπικές Ολομέλειες (σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, δήμου, περιφέρειας), συντονίζοντάς τες σε επίπεδο πόλης και Καντονιού κι αντικαθιστώντας έτσι τις ήδη υπάρχουσες (και λιγότερο αντιπροσωπευτικές) ενοποιημένες Ολομέλειες πόλης/καντονιού.

Φυσικά, το πρόβλημα θα μπορούσε να εντοπιστεί στην σκοπιμότητα αυτών των μικρότερων ολομελειών - είναι πολύ πιθανόν να μην υπήρχε επαρκές ενδιαφέρον για συμμετοχή σε μικρότερες, τοπικές ολομέλειες, έτσι θα έπρεπε να συνεχίσει κανείς να οργανώνει τις ήδη υπάρχουσες μέχρι να προκύψει αυθόρμητη αναγκαιότητα για αυτές από τη βάση. Το επόμενο βήμα θα ήταν τότε η προσπάθεια συντονισμού ή ομοσπονδιοποίησης των Ολομελειών στο επίπεδο ολόκληρης της χώρας, αν είναι εφικτό. Όπως έχει ήδη ειπωθεί, υπάρχουν αυτή τη στιγμή προσπάθειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη συντονισμού των ήδη υπάρχοντων και ενοποιημένων σε επίπεδο πόλης/καντονιού Ολομελειών, που είναι σίγουρα μια πολύ καλή αρχή.

Είναι μάλλον εμφανές πως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη και πως σε κάθε περίπτωση θα πρόκειται για μια αρκετά περίπλοκη διαδικασία. Μια "δημοκρατία των Ολομελειών" από το τοπικό ως το κεντρικό επίπεδο θα είναι σίγουρα αρκετά περίπλοκη, με τον ίδιο τρόπο που είναι περίπλοκο το υπάρχον αντιπροσωπευτικό σύστημα. Το "Ολομελειακό" σύστημα θα μπορούσε να λειτουργήσει με μια σειρά διαφορετικών τρόπων σε συνδυασμό με άλλα είδη άμεσης δημοκρατίας, όπως τα δημοψηφίσματα σε διάφορα επίπεδα - από το επίπεδο των τοπικών κοινοτήτων εώς αυτό ολόκληρης της χώρας. Είναι επίσης αρκετά σαφές πως θα έπρεπε να αναμένει κανείς αρκετούς πειραματισμούς στην προσπάθεια να βρεθεί ο πιο αποτελεσματικός τρόπος λειτουργίας μιας τέτοιας διαδικασίας λήψης αποφάσεων.

Παρ' όλα αυτά, αν θέλουμε να επιβιώσουν οι Ολομέλειες στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, ο πειραματισμός θα πρέπει να θεωρείται αναγκαίος. Ένας τρόπος να ξεκινήσει κανείς θα μπορούσε να είναι - για παράδειγμα - η οργάνωση όσο το δυνατόν περισσότερων τοπικών ολομελειών, σε μια προσπάθεια να οργανωθούν τοπικές συζητήσεις για έναν αριθμό σημαντικών θεμάτων κι έπειτα να γίνει προσπάθεια να εξαχθεί ένα κοινό συμπέρασμα ή/και αιτήματα σε επίπεδο χώρας. Αυτό το είδος συστήματος θα απείχε αναπόφευκτα από το να είναι τέλειο, τουλάχιστον στην αρχή, θα ήταν όμως ασύγκριτα πιο δημοκρατικό από οποιαδήποτε διαδικασία λήψης αποφάσεων υπάρχει στα πλαίσια του υπάρχοντος αστικού αντιπροσωπευτικού συστήματος δημοκρατίας (ή καπιταλιστικού κοινοβουλευτισμού, όπως το αποκαλεί ο Alain Badiou).

Σε κάθε περίπτωση, μόνο να ελπίζουμε μπορούμε πως κάποιο αίτημα θεσμοποίησης των Ολομελειών (ή της άμεσης δημοκρατίας γενικά) θα περιλαμβάνεται στα μελλοντικά αιτήματα του κινήματος. Φυσικά, θα πρέπει κανείς να αποφύγει την υπερβολική αφέλεια ή αισιοδοξία, το ίδιο όμως ισχύει και για την περιττή απαισιοδοξία. Για παράδειγμα, ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους διαδηλωτές στην Τούζλα είπε σε μια συνέντευξή του ότι δεν νομίζει πως οι Ολομέλειες μπορούν να λειτουργήσουν σε κρατικό επίπεδο, αλλά ότι στο μέλλον θα ήταν πιθανό να υπάρξει τεχνολογία τέτοια που να μας επιτρέψει να λαμβάνουμε ισότιμα μέρος σε μια διαδικασία λήψης αποφάσεων σε κρατικό επίπεδο. Όμως, αυτή η τεχνολογία υπάρχει ήδη: λέγεται ίντερνετ και έχει ήδη αποδείξει την χρησιμότητά του στην διοργάνωση διαδηλώσεων και Ολομελειών μέχρι στιγμής.

Ενώ είναι φανερό ότι το ίντερνετ δεν είναι δυνατό να παρέχει τη δυνατότητα οργάνωσης μιας ολόκληρης χώρας σε μια γιγαντιαία συνέλευση (αυτό θα ήταν αστείο σε κάθε περίπτωση), μπορεί όμως να βοηθήσει αρκετά στον συντονισμό Ολομελειών σε χαμηλότερο επίπεδο. Με την υπάρχουσα τεχνολογία δεν υπάρχει η ανάγκη να στέλνονται οι αποφάσεις τον τοπικών ολομελειών μέσω ταχυδρομείου ή μέσω αντιπροσώπων, όπως στη Ρωσία του 1917 ή την Καταλονία του 1936. Το ίντερνετ μπορεί επίσης να φανεί χρήσιμο στη δημοψηφισματική λήψη αποφάσεων. Αν υπάρχουν ήδη περιπτώσεις ηλεκτρονικής ψηφοφορίας στα πλαίσια της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, κι αν μπορούμε σήμερα να μεταφέρουμε τραπεζικά κεφάλαια από τον ένα λογαριασμό στον άλλο με αρκετή ασφάλεια μέσω ίντερνετ, γιατί θα ήταν αδύνατο να ψηφίσουμε σε ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα και να οργανώσουμε δημοκρατικά τα αιτήματα και τις αποφάσεις διαφόρων γενικών συνελεύσεων μέσω ίντερνετ; Ίσως δεν χρειάζεται να το πούμε, αλλά πρέπει να αποφύγουμε τεχνολογικούς φετιχισμούς, δεν είναι δυνατόν να δρούμε σαν να βρισκόμασταν ακόμα στο 1871. Αν οι αντισυστημικές δυνάμεις πρόκειται να νικήσουν, θα πρέπει να είναι πιο μοντέρνες από τις υπάρχουσες δυνάμεις.

Η τεχνολογίες υπάρχουν ήδη, το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στο πως να τις χρησιμοποιήσουμε ώστε να κάνουμε τις κοινωνίες μας πιο δημοκρατικές. Βέβαια, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα θα ήταν το πως να αντιμετωπίσουμε όσους βγάζουν κέρδος από την υπάρχουσα κατάσταση, δηλαδή την πολιτική και καπιταλιστική ολιγαρχία. Η άμεση δημοκρατία θα εναντιωνόταν με άμεσο τρόπο στα συγκεκριμένα υλικά συμφέροντά τους, και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αντίστασή τους θα ήταν μεγάλη (όπως συμβαίνει και τώρα).

Άμεση δημοκρατία και καπιταλισμός.

Είναι σαφές ότι η άμεση δημοκρατία από μόνη της δεν είναι αυτοσκοπός. Ο αγώνας για μια πιο δημοκρατική κοινωνία θα πρέπει να συνδέεται απαραίτητα με τον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, πράγμα που σημαίνει με τον αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό. Το να υπάρχει απλά ένα είδος αμεσοδημοκρατικού συστήματος, αλλά ο πλούτος, οι πηγές του και τα ΜΜΕ να παραμένουν στα χέρια της αστικής τάξης και η φιλελεύθερη ηγεμονία τους να παραμένει άθικτη, ούτε θα άλλαζε πολλά ούτε θα ήταν και εφικτό. Ακριβώς όπως η "δημοκρατία" που έχουμε τώρα διαστρέφεται και υπονομεύεται σύμφωνα με τις ανάγκες διατήρησης της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, θα συνέβαινε το ίδιο και με την άμεση δημοκρατία. Μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα αυτού στις περιπτώσεις της Ελβετίας και της Καλιφόρνια, όπου διεξάγονται δημοψηφίσματα αρκετά συχνά, αλλά όπου τα συμφέροντα του κεφαλαίου εξακολουθούν να προστατεύονται αυστηρά μέσω της ιδιοκτησίας των κυρίαρχων ΜΜΕ, της πρόσβασης στα χρήματα για την διενέργεια πολιτικών εκστρατειών κτλ. Έτσι έχουμε δημοψηφίσματα σαν αυτό στην Καλιφόρνια που ψήφισε όχι στην επισήμανση των τροφίμων που περιέχουν προϊόντα ΓΤΟ (γενετικά τροποποιημένων οργανισμών) το 2012 (όπου η εκστρατεία του όχι χρηματοδοτήθηκε γενναιόδωρα από την Monsanto με 45$ εκ) ή η ψήφος ενάντια στην τοποθέτηση ανώτατων ορίων στους μισθούς το 2013 στην Ελβετία (που επίσης βοηθήθηκε από μια λυσσαλέα πολιτική εκστρατεία του πλουσιότερου 1%).

Ο καπιταλισμός, ο οποίος είναι εξ' ορισμού νομιμοποιημένη διαφθορά, είναι ασύμβατος με την πραγματική δημοκρατία. Η διατήρηση μιας μη καπιταλιστικής κοινωνίας, όπως δείχνουν οι απόπειρες οικοδόμησης του σοσιαλισμού τον 20ο αιώνα, είναι επίσης αδύνατη χωρίς την ύπαρξη κάποιου είδους (άμεσης) δημοκρατίας που να αποτρέπει την συγκεντροποίηση της εξουσίας - όπως επίσης πως δεν είναι δυνατόν να έχεις μια μη καπιταλιστική κοινωνία σε μία μόνο χώρα. Έτσι, ο αγώνας για άμεση δημοκρατία συνδέεται απαραίτητα με τον αντικαπιταλισμό, και οι γενικές συνελεύσεις δεν θα πρέπει να επιδιώκονται μόνο σε τοπικές κοινωνίες, δήμους ή χώρες - αλλά επίσης σε υπηρεσίες, εργοστάσια και εταιρίες.

Το πρόβλημα με τη Βοσνία Ερζεγοβίνη είναι ότι η εξέγερση έχει ελάχιστα αντικαπιταλιστικά στοιχεία. Υπάρχουν ασυνείδητα και αυθόρμητα αντικαπιταλιστικά στοιχεία (για παράδειγμα όταν συζητείται το πρόβλημα των ιδιωτικοποιήσεων), αλλά υπάρχει ακόμα πάρα πολύς δρόμος για να υπάρξει ένα συνειδητά αντικαπιταλιστικό κίνημα. Ακόμα κι έτσι όμως, ο αγώνας για άμεση δημοκρατία στη Βοσνία Ερζεγοβίνη δεν σημαίνει πως είναι χάσιμο χρόνου, αφού οι αμεσοδημοκρατικές πρακτικές είναι κατ' ουσίαν μέρος του ευρύτερου αντικαπιταλιστικού αγώνα.

Δεν χρειάζεται να πούμε, ότι το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί. Μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα θα ήταν αδύνατον να φανταστεί κανείς γενικές συνελεύσεις να ξεπηδάνε στη Βοσνία Ερζεγοβίνη απ' άκρη σ' άκρη. Αυτή τη στιγμή, θα ήταν εντελώς μη ρεαλιστικό να αναμένει κανείς την γρήγορη ανάπτυξη ενός σταθερού πολιτικού οικοδομήματος που να έχει σαν συστατικό του στοιχείο τις γενικές συνελεύσεις, κάποιο είδος (έστω ανεπίσημης) δημοκρατίας των συνελεύσεων στη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Δεν υπάρχει ανάγκη όμως να βιάζουμε τα πράγματα. Ένα βάθεμα της δημοκρατικής διαδικασίας μπορεί να προκύψει εν τω μέσω του αγώνα για κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη, όπως επίσης και η επιμονή στην ανάπτυξη των Ολομελειών δεν σημαίνει ότι άλλες μορφές οργάνωσης (όπως τα μαχητικά συνδικάτα, διάφορες επίσημες ή ανεπίσημες αντισυστημικές πρωτοβουλίες ή ακόμα αντικαπιταλιστικά πολιτικά κόμματα) θα πρέπει να παραβλεφθούν.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν σταματούσε αυτή τη στιγμή ο χρόνος στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, πολλά θα είχαν ήδη επιτευχθεί. Θα πρέπει να θυμάται κανείς ότι μεγάλες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές δεν μπορούν να γίνουν από τη μια μέρα στην άλλη και ότι οι πραγματικά προοδευτικοί μετασχηματισμοί είναι πάντα επίπονοι και σύνθετοι, με πολλά εμπόδια, παραπατήματα και αποτυχίες. Μια επανάσταση δεν γίνεται μέσα σε μια μέρα, είναι πάνω απ' όλα μια μακρά διαδικασία. Αυτό είναι κάτι που δεν έχουν συνειδητοποιήσει ακόμα πολλοί διαδηλωτές στη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Συμβαίνουν σημαντικά πράγματα εκεί. Πράγματα σημαντικά όχι μόνο για τους πολίτες αυτής της χώρας ή της ευρύτερης περιοχής, αλλά για όλο τον κόσμο - σαν έμπνευση και μάθημα για το πως μπορούμε να παλέψουμε για έναν καλύτερο κόσμο.

*Ο Mate Kapović είναι Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ και Αριστερός πολιτικός ακτιβιστής.

Η Βοσνία φλέγεται: Μια εξέγερση στην περιφέρεια της Ευρώπης

του Mate Kapović, δημοσιευμένο στις 12 Φλεβάρη 2014 στο http://roarmag.org/1

Με τα ριζοσπαστικά της αιτήματα και τις Γενικές της Συνελεύσεις, η εξέγερση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη δείχνει ότι ο παγκόσμιος κύκλος αγώνων των τελευταίων χρόνων απέχει πολύ από το να έχει κλείσει.

Την Παρασκευή, 7 Φλεβάρη, κυβερνητικά κτήρια τυλίχτηκαν στις φλόγες σε ολόκληρη την επικράτεια της Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Ο λαός της, αφού έμεινε σιωπηλός για μεγάλο χρονικό διάστημα, αποφάσισε τελικά να μιλήσει. Κι όταν το έκανε αυτό, αυτά που βγήκαν από το στόμα του δεν ήταν απλές λέξεις - ήταν μια κραυγή. Ήταν φωτιά, πέτρες και σκληρές συγκρούσεις με την αστυνομία. Η πιο εντυπωσιακή και συνάμα συμβολική εικόνα ήταν αυτή που απεικόνιζε ένα φλεγόμενο κυβερνητικό κτήριο στην Τούζλα, την πόλη όπου  άρχισαν  όλα, με ένα σύνθημα γραμμένο με σπρέι στον τοίχο του, "Θάνατος στον εθνικισμό". Από την στιγμή που ο εθνικισμός είναι εδώ και χρόνια το αγαπημένο αποκούμπι των πολιτικών ελίτ της χώρας, που τον χρησιμοποιούν για να δικιολογήσουν την πολιτική και οικονομική τους καταπίεση, επρόκειτο περί ενός μηνύματος ιδιαιτέρως ισχυρού.

Πρωθυπουργοί των καντονιών της Βοσνίας Ερζεγοβίνης άρχισαν ο ένας μετά τον άλλον να υποβάλλουν τις παραιτήσεις τους. Την Κυριακή, 9 Φλεβάρη, ο πρωθυπουργός την Κροατίας Ζόραν Μιλάνοβιτς πήγε στο Μόσταρ - μια πόλη της Βοσνίας Ερζεγοβίνης με μεγάλο Κροατικό πληθυσμό -για να συναντηθεί με τους εκεί Κροάτες ηγέτες, ενώ ο πρόεδρος της Σερβοβοσνιακής Δημοκρατίας, Μίλοραντ Ντόντικ, καλούνταν στη Σερβία για να συναντηθεί με τον πρώτο αντιπρόεδρο Αλεξάντερ Βούκιτς (τον ανεπίσημο ηγέτη της Σερβίας). Οι λόγοι ξεκάθαροι. Οι πολιτικές ελίτ τόσο στη Σερβία όσο και στην Κροατία φοβούνται, ανάμεσα στα άλλα, ότι αυτό που ορισμένοι ήδη αποκαλούν "Βοσνιακή Επανάσταση" μπορεί να περάσει τα σύνορα και να εξαπλωθεί στις χώρες τους.

Εκρηκτικός θυμός.

Η οικονομική κατάσταση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη είναι αδιαμφισβήτητα τραγική. Η χώρα ήταν κάποτε γνωστή για τα πολλά της εργοστάσια και την ισχυρή της εργατική τάξη - ακόμα και ο θυρεός της πρώην Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Βοσνίας Ερζεγοβίνης (μέρος της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας) απεικόνιζε καμινάδες εργοστασίων. Τώρα, πολλά από αυτά τα εργοστάσια είναι κλειστά, τα υπόλοιπα έχουν ιδιωτικοποιηθεί και έχουν είτε περάσει στα χέρια ξένων ομίλων, είτε στα χέρια μιας νεοσχηματισθείσας καπιταλιστικής τάξης. Σε αρκετά από αυτά οι εργάτες δουλεύουν χωρίς να πληρώνονται τους μισθούς τους (πράγμα μάλλον σύνηθες στη μετα-Γιουγκοσλαβική οικονομία). Η ανεργία στη χώρα κυμαίνεται στο 45%. Οι γειτονικές Κροατία και Σερβία δεν βρίσκονται στην ίδια άσχημη κατάσταση, παρ' όλα αυτά οι ελίτ τους έχουν πολλά για τα οποία πρέπει να ανησυχούν επίσης, καθώς κι εκεί η γενική κατάσταση απέχει πολύ από το να είναι ικανοποιητική. Για παράδειγμα, οι ανεργία των νέων στην Κροατία αγγίζει το 53% και υπολείπεται μόνον αυτών σε Ελλάδα και Ισπανία σε χώρες μέλη της ΕΕ.

Η εκρηκτική και σε ορισμένες περιπτώσεις ιδιαίτερα βίαιη εξέγερση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη είχε σίγουρα τα δικά της τοπικά γενεσιουργά αίτια - ακραία φτώχεια, τεράστιες ανισότητες, έναν πελώριο γραφειοκρατικό μηχανισμό και τους πολιτικούς υπαλλήλους της αστικής τάξης στην κορυφή. Παρ' όλα αυτά, η εξέγερση αποτελεί επίσης οργανικό κομμάτι των εξεγέρσεων που έχουν λάβει χώρα διεθνώς τα τελευταία χρόνια. Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2008 και μερικά χρόνια αρχικού σοκ, ένα κύμα μεγάλων διαδηλώσεων και εξεγέρσεων ξεκίνησε το 2011 με την Αραβική Άνοιξη, τους "indignados" στην Ισπανία και το κίνημα "Occupy Wall Street" στις ΗΠΑ. Τον τελευταίο χρόνο είδαμε μεγάλες εξεγέρσεις σε Βραζιλία και Τουρκία. Το κύμα αυτό δεν άφησε ανεπηρέαστη την πρώην Γιουγκοσλαβία.

Ήδη από το 2011, τον Μάρτη, υπήρξαν μεγάλες διαδηλώσεις οργανωμένες μέσω Facebook στην Κροατία που διήρκεσαν έναν ολόκληρο μήνα. Αν και αρκετά ετερογενείς πολιτικά, στα πλαίσιά τους διατυπώθηκαν ανοιχτά αντικαπιταλιστικά συνθήματα για πρώτη φορά σε κινητοποιήσεις σε χώρα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, και οι διαδηλώσεις έμοιαζαν με αρκετούς τρόπους στους "indignados" της Ισπανίας και το "Occupy Wall Street" των ΗΠΑ, μοιραζόμενες με αυτές ξεκάθαρα το ίδιο πνεύμα. Το 2012-2013, η Σλοβενία σείστηκε από μια λαϊκή "Σλοβένικη εξέγερση" που επηρέασε ευρύτατα τον δημόσιο διάλογο στην χώρα και σηματοδότησε την άνοδο νέων πολιτικών δυνάμεων (όπως η δυνητικά πολλά υποσχόμενη "Πρωτοβουλία για το Δημοκρατικό Σοσιαλισμό"). Το 2014, ΄ήταν η σειρά της Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Μπορεί να ήταν οι τελευταίοι που απάντησαν, αλλά η απάντησή τους ήταν η πιο ηχηρή από όλες.

Μια κοινωνική εξέγερση.

Από τη στιγμή που ξεκίνησε η εξέγερση, σχεδόν όλοι οι αναλυτές επέμειναν ότι ήταν αναπόφευκτη και πως ήταν σίγουροι εξ αρχής πως κάτι τέτοιο θα συνέβαινε αργά ή γρήγορα. Φυσικά, αυτό δεν είναι αλήθεια. Αν και η κατάσταση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη ήταν όντως καταστροφική, πριν από όλα αυτά οι περισσότεροι αναλυτές θα είχαν ισχυριστεί πως αυτού του είδους η εξέγερση ήταν αδύνατη επειδή οι άνθρωποι ήταν παθητικοί, αδρανείς και διαιρεμένοι από τον εθνικισμό. Αλλά, όπως συμβαίνει αρκετές φορές, υπήρξε μια σπίθα που έβαλε στον κάμπο φωτιά και οι εξελίξεις υπήρξαν καταιγιστικές έπειτα από αυτό.

Η εξέγερση ξεκίνησε στην Τούζλα, στα βορειοανατολικά της χώρας, μια πόλη με μακρά αριστερή και εργατική παράδοση. "Μια διαφορετική πόλη", όπως λεγόταν συχνά, μιας και ο εθνικισμός ποτέ δεν μπόρεσε να βρει ισχυρό πάτημα εκεί, σε αντίθεση με την υπόλοιπη χώρα. Δεν είναι να απορεί κανείς λοιπόν που αυτή η πόλη βρέθηκε στο επίκεντρο των εξελίξεων. Στην Τούζλα, οι εργάτες μιας σειράς ιδιωτικοποιημένων εργοστασίων (όπως τα Dita, Polihem και Konjuh) διαδήλωναν με διάφορα αιτήματα εδώ και καιρό. Παρ' όλα αυτά, την Τετάρτη, 5 Φλεβάρη, ενώθηκαν μαζί τους η νεολαία της πόλης,οι άνεργοι και άλλοι άνθρωποι - έτσι οι διαδηλώσεις άρχισαν να κλιμακώνονται ταχύτατα και επεκτάθηκαν και στο υπόλοιπο της χώρας. Οι πιο σημαντικές από αυτές έλαβαν χώρα στην Τούζλα, το Σαράγιεβο, τη Ζένιτσα, το Μόσταρ και το Μπίχατς, που είναι από τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, με τις περισσότερες βίαιες συγκρούσεις και εμπρησμούς να λαμβάνουν χώρα την Παρασκευή 7 Φλεβάρη.

Οι διαδηλώσεις ήταν σαφώς αυθόρμητες και είχαν κατά βάση κοινωνικά αιτήματα. Πολλοί διαδηλωτές ισχυρίστηκαν πως απλά δεν είχαν τίποτα να φάνε, πως ήταν άνεργοι για χρόνια και εξέφρασαν τη βαθιά καταδίκη τους για την εγκληματική πολιτική και οικονομική ελίτ. Αν και η εξέγερση έλαβε χώρα κυρίως σε περιοχές της Βοσνίας που κατοικούνται από μουσουλμάνους Βόσνιους (πράγμα που Κροάτες και Σέρβοι εθνικιστές σημείωσαν γρήγορα με μεγάλη χαρά) η εξέγερση ήταν σαφώς - αν παραβλέψει κανείς κάποιες προβοκάτσιες, κάποια σαμποτάζ και μεμονωμένες περιπτώσεις ανθρώπων - μια κοινωνική και όχι μια εθνικιστική εξέγερση. Φυσικά, όπως συμβαίνει συχνά, οι διαδηλώσεις είναι αρκετά ετερογενείς, με μεγάλο αριθμό οπαδών ομάδων ποδοσφαίρου να συμμετέχουν στις μαχητικές δράσεις των κινητοποιήσεων. Σήμερα, οι διαδηλώσεις συνεχίζονται σ' εκείνες τις περιοχές της χώρας όπου οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι αποτελούν το κύριο στοιχείο του πληθυσμού, υπάρχει όμως και ένας αριθμός εξαιρέσεων. Στο Μόσταρ, μια πόλη στα νοτιοδυτικά της χώρας, τόσο Κροάτες όσο και Βόσνιοι μουσουλμάνοι συμμετείχαν στον εμπρησμό των αρχηγείων τόσο του Κροατικού όσο και του Βοσνιακού εθνικιστικού κόμματος (HDZ και SDA). Κροατικής καταγωγής ήταν οι διαδηλωτές στο Λίβνο και το Όρασιε, ενώ σερβικής καταγωγής πληθυσμός οργάνωσε μικρότερης κλίμακας διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις στο Πρίγεντορ, τη Μπάνια Λούκα, τη Μπιγελίνα και το Ζβόρνικ.

Αν και οι διαδηλώσεις έχουν σαφώς κοινωνικό πρόσημο, το εθνικό ζήτημα, που οι πολιτικές ελίτ χρησιμοποιούν προς όφελός τους (πράγμα όχι εντελώς αβάσιμο στην περίπτωση των Κροατών της Βοσνίας Ερζεγοβίνης), παραμένει ένα σημαντικό πρόβλημα. Πολλοί Κροάτες και Σέρβοι στη Βοσνία Ερζεγοβίνη είναι ακόμα επιφυλακτικοί και φοβούνται πως οι διαδηλώσεις μπορούν να πάρουν διαφορετική πολιτική κατεύθυνση, φέρνοντας για παράδειγμα την ισλαμιστική στροφή της Αιγυπτιακής Επανάστασης (αν και αυτό το σενάριο είναι εξαιρετικά απίθανο στην περίπτωση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης). Αυτός ο φόβος τροφοδοτείται με ζήλο από τις πολιτικές ελίτ και τα ΜΜΕ, που προσπαθούν να αποτρέψουν τις διαδηλώσεις στις Κροατικές και Σερβικές περιοχές της Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Σ' αυτό το πλαίσιο, ένα ευρύ φάσμα θεωριών συνωμοσίας κέρδισε κάποιους υποστηρικτές. Έτσι, οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι εθνικιστές και πολιτικοί ισχυρίζονται πως όλα αυτά είναι μια συνωμοσία που στρέφεται εναντίον τους, οι Κροάτες εθνικιστές και πολιτικοί ισχυρίζονται πως η συνωμοσία έχει σαν στόχο αυτούς, ενώ οι Σέρβοι εθνικιστές και πολιτικοί διακηρύττουν πως η συνωμοσία στοχεύει αυτούς. Είναι επίσης σημαντικό το γεγονός ότι Κροάτες και Σέρβοι εθνικιστές διανοούμενοι συνεργάζονται σιωπηρά με τα ΜΜΕ σε μια απελπισμένη προσπάθεια από μεριάς τους να αποδείξουν πως έχουμε να κάνουμε με μια "Άνοιξη" αποκλειστικά των Βόσνιων μουσουλμάνων.

Πέρα από εθνικιστικές διεκδικήσεις.

Παρ' όλα αυτά, δεν πέφτουν όλοι στα δίχτυα της εθνικιστικής προπαγάνδας. Για παράδειγμα, ένα συνδικάτο στο Ντρβαρ (η πλειοψηφία των μελών του οποίου είναι σερβικής εθνικότητας) δήλωσε την υποστήριξή του στους - κατά κύριο λόγο Κροάτες - διαδηλωτές στο Λίβνο. Επίσης, ο σύνδεσμος των βετεράνων πολέμου του σερβικού κομματιού της χώρας πίεσε ανοιχτά τον πρόεδρό του Μίλοραντ Ντόντικ να ασχοληθεί με τα κοινωνικά προβλήματα, την αδικία και τα εγκλήματα των ιδιωτικοποιήσεων. Παρ' όλα αυτά, στην Μπιγελίνα (στον σερβικό τομέα της Βοσνίας Ερζεγοβίνης) οι διαδηλωτές που υποστήριζαν την εξέγερση βρέθηκαν αντιμέτωποι με αντι-διαδήλωση Σέρβων εθνικιστών. Το ίδιο συνέβει κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης αλληλεγγύης στην πρωτεύουσα της Σερβίας, το Βελιγράδι (την ίδια στιγμή, το συνδικάτο των αστυνομικών της Σερβίας διακήρυξε πως στην περίπτωση που οι διαδηλώσεις περάσουν τα σύνορα και επεκταθούν στη Σερβία, αυτοί δεν θα δράσουν ενάντια στους διαδηλωτές). Στην Κροατία πάντως, ακτιβιστές τόσο της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς διοργανώνουν διαδηλώσεις τις επόμενες μέρες λαμβάνοντας αφορμή από όσα συμβαίνουν στην άλλη μεριά των συνόρων.

Η κατάσταση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη παραμένει τεταμένη. Κάποιοι διανοούμενοι και κάποια δημόσια πρόσωπα που πρόσκεινται στην Αριστερά δηλώνουν την υποστήριξή τους στις κινητοποιήσεις, αλλά τα περισσότερα ΜΜΕ και το σύνολο της πολιτικής τάξης είναι ενωμένα εναντίον τους. Υπάρχουν πολλές εθνικιστικές κραυγές, θεωρίες συνωμοσίας, πλαστές διακηρύξεις, ψευδείς δηλώσεις, κατασκευασμένα ρεπορτάζ και ιστορίες. Οι ελίτ και οι καθεστωτικοί διανοούμενοι προσπαθούν όσο μπορούν να διατηρήσουν το υπάρχον status quo. Παρ' όλα αυτά υπάρχει μεγάλη σύγχυση σε φιλελεύθερους, συντηρητικούς και εθνικιστικούς κύκλους. Η λογική του καθεστωτικού γραφειοκρατικού μηχανισμού δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους εξελίξεις από τη στιγμή που δεν μπορεί να αντιληφθεί την εργατική τάξη, τους ανέργους και τους φτωχούς σαν ενεργό πολιτικό υποκείμενο. Θα πρέπει να προσθέσουμε σε αυτό τις συνήθεις μικροαστικές ηθικολογίες για καμμένα κτήρια, "χούλιγκαν", αχρείαστη βία κτλ. Οι φιλελεύθεροι και οι συντηρητικοί κάνουν έκκληση για "ειρηνικές και αξιοπρεπείς" διαδηλώσεις, παρά το προφανές γεγονός ότι χωρίς τη βία τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί, και παρά το γεγονός ότι ο συντονισμός μεταξύ ΜΜΕ και πολιτικών ελίτ έδειξε ξεκάθαρα τι εξυπηρετούν η αστική δημοκρατία και η "ελευθεροτυπία" της: την υπεράσπιση ταξικών προνομίων.

Όπως πάντα τα ΜΜΕ επαναλαμβάνουν συνεχώς ότι οι διαδηλωτές δεν ξέρουν τι κάνουν, ότι δεν έχουν ξεκάθαρους στόχους και πολιτικό πρόγραμμα. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Για παράδειγμα, οι εργάτες και οι διαδηλωτές της Τούζλα - που είναι πιο προοδευτικοί και πολιτικά συνεκτικοί και κατανοητοί - απαίτησαν μεγαλύτερη εξίσωση μισθών, υγειονομική περίθαλψη για τους εργάτες, νομική δράση εναντίον των οικονομικών εγκλημάτων, την κατάσχεση του πλούτου που αποκτήθηκε παράνομα, την επανεξέταση της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης των εργοστασίων Dita, Polihem, Poliolhem, Gumara και Konjuh, την εθνικοποίηση εργοστασίων και την επανεκκίνηση της παραγωγής υπό εργατικό έλεγχο, την περικοπή των προνομίων των πολιτικών ελίτ κτλ. Φυσικά, είναι δύσκολο να πει κανείς πως αυτό το "νεογέννητο" πολιτικό πρόγραμμα θα εξελιχθεί και ποια από τα σημεία του είναι απλές ρητορείες.

Η "Ολομέλεια" της Τούζλα.

Από τις πιο ενδιαφέρουσες και συναρπαστικές πτυχές των κινητοποιήσεων αποτελεί η εμφάνιση στην Τούζλα - στην καρδιά την εξέγερσης, όπου η πρώην κυβέρνηση υπέβαλλε την παραίτησή της μερικές μέρες νωρίτερα - μιας επαναστατικής οργανωτικής δομής με την ονομασία "Η Ολομέλεια". Αυτή η ολομέλεια (ή γενική συνέλευση) προσομοιάζει αρκετά στα αρχικά ρωσικά σοβιέτ. Οι διαδηλωτές την χρησιμοποιούν για να φτάσουν σε συλλογικές αποφάσεις και διεκδικήσεις με αμεσοδημοκρατικό τρόπο. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως η ιδέα της ολομέλειας, σαν πολιτικό σώμα για δημοκρατική λήψη αποφάσεων, προέρχεται από το κύμα φοιτητικών καταλήψεων στην Κροατία το 2009, ενώ το ίδιο το Κροατικό φοιτητικό κίνημα πήρε την ιδέα από αυτό του Βελιγραδίου το 2006. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα ωραίο παράδειγμα συνεργασίας και αμοιβαίας έμπνευσης αριστερών ακτιβιστών στην περίοδο μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Οι διαδηλωτές στην πρωτεύουσα Σαράγιεβο και στην πόλη της Ζένιτσα προσπαθούν τώρα κι αυτοί να οργανώσουν τις δικές τους Ολομέλειες.

Μερικά από τα αιτήματα της Ολομέλειας της Τούζλα, που έγιναν αποδεκτά από τα απομεινάρια της προηγούμενης κυβέρνησης, ήταν ο σχηματισμός μιας νέας μεταβατικής κυβέρνησης στο Καντόνι, που θα αποτελείται από υποψήφιους που θα προταθούν από το λαό της περιοχής αλλά θα αποκλείουν ανθρώπους που ήδη εκτέθηκαν ανεπανόρθωτα λαμβάνοντας μέρος στις προηγούμενες κυβερνήσεις ή όντας μέλη των παλιών πολιτικών κομμάτων. Η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση θα πρέπει επίσης να έχει πολύ χαμηλότερους μισθούς και καθόλου πρόσθετα προνόμια. Η Ολομέλεια είναι ανοιχτή στον οποιονδήποτε ώστε να συμμετάσχει, να συζητήσει και να ψηφίσει, εκτός από τα μέλη των παλιών κομμάτων και της κυβέρνησης (καθιστώντας την έτσι ουσιαστικά μια μορφή "δικτατορίας του προλεταριάτου", αν μιλήσουμε με ταξικούς όρους). Φυσικά, ενώ αυτού του είδους η δημοκρατική λήψη αποφάσεων είναι εξαιρετικά αξιέπαινη, προς το παρόν φαίνεται να αποτελεί προσωρινό φαινόμενο, που θα μπορούσε να συναντήσει μεγάλες δυσκολίες σε μια απόπειρα να εφαρμοστεί σε ολόκληρη την πόλη (ή το Καντόνι). Η ολομέλεια της Τούζλα της Δευτέρας 10 Φλεβάρη είχε, σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, 200 παρόντες, τη στιγμή που ο πληθυσμός της Τούζλα είναι 130.000 κάτοικοι.

Ξεπερνώντας τη στενότητα αντιλήψεων.

Είναι αδύνατον να προβλέψει κανείς πως θα εξελιχθούν αυτά τα γεγονότα στο μέλλον. Ένα πράγμα είναι σίγουρο όμως: η Βοσνία Ερζεγοβίνη (και ολόκληρη η περιοχή) δεν θα είναι ίδια μετά από αυτά. Θα μπορούσε κανείς να πει πως ήδη έχουν επιτευχθεί πολλά (τουλάχιστον σε συμβολικό επίπεδο), ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη του το γεγονός ότι στη Βοσνία Ερζεγοβίνη - αλλά και γενικότερα στην πρώην Γιουγκοσλαβία - δεν υπάρχουν μαζικές οργανώσεις της Αριστεράς. Τώρα, μετά από μια εβδομάδα διαδηλώσεων, οι λαϊκές αντιλήψεις και ο δημόσιος διάλογος έχουν μόλις αρχίσει να αλλάζουν. Η ελίτ σίγουρα θα φοβάται περισσότερο το λαό στο μέλλον, κι όχι μόνο στη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Μπορεί κανείς να ελπίσει πως όλα αυτά θα τροφοδοτήσουν τον σχηματισμό και την ανάπτυξη προοδευτικών δυνάμεων και δομών σε όλη τη χώρα.

Οι δραματικές εξελίξεις της τελευταίας βδομάδας έχουν προκαλέσει μεγάλη αναταραχή τόσο σε ολόκληρη τη χώρα όσο και στους γείτονές της. Στη Δύση όμως, τα γεγονότα αυτά μέχρι στιγμής κατά κανόνα αγνοούνται. Ενώ τα διεθνή ΜΜΕ αφιερώνουν όλη τους την προσοχή στην Ουκρανία, όπου η ΕΕ και οι ΗΠΑ έχουν πολύ μεγάλα συμφέροντα, η κοινωνική αναταραχή στη Βοσνία Ερζεγοβίνη (που είναι ομολογουμένως, μια πολύ μικρότερη χώρα), ως επί το πλείστον περνά απαρατήρητη. Σαφώς, η εξέγερση των εργαζομένων και των ανέργων δεν αποτελεί θετική εξέλιξη στα μάτια στου νεοφιλελεύθερου status quo της Ευρώπης,  ειδικά από τη στιγμή που η γειτονική Κροατία αποτελεί το νεότερο κράτος-μέλος της ΕΕ. Αυτό που είναι περίεργο όμως, είναι το γεγονός πως και η Ευρωπαϊκή Αριστερά παραμένει επίσης σε μεγάλο βαθμό σιωπηρή. Αυτό δεν είναι ιδιαίτερα αξιέπαινο για μια πολιτική δύναμη που αρέσκεται να επικαλείται τον διεθνισμό της.

Η Αριστερά στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης θα πρέπει να δουλέψει σκληρά για να ξεπεράσει τη δική της "στενότητα αντιλήψεων". Ο Αριστερός διεθνισμός και η παγκόσμια αλληλεγγύη δεν μπορούν να είναι ασκήσεις επί χάρτου, πρέπει να γίνονται και πράξη. Οι ριζοσπαστικές και προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική δεν πρέπει απλά να αυτοϊκανοποιούνται αναλωνώμενες σε "επιλεγμένα θέματα" του δικού τους άμεσου περιβάλλοντος. Δεν έχει να κάνει μόνο με το γεγονός ότι ο λαός της Βοσνίας Ερζεγοβίνης χρειάζεται διεθνή υποστήριξη, έχει να κάνει επίσης με το γεγονός ότι η εξέγερσή του αποτελεί μια ενδιαφέρουσα και σημαντική εξέλιξη για την Αριστερά διεθνώς. Δείχνει ότι ο παγκόσμιος κύκλος αγώνων που ξεκίνησε το 2011 παραμένει ζωντανός.

*Ο Mate Kapović είναι Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ και Αριστερός πολιτικός ακτιβιστής.

Η Συμφωνία της 21ης Φλεβάρη για την Ουκρανία

Η συμφωνία υπογράφεται (1)

Το κείμενο της συμφωνίας της 21ης Φλεβάρη που φαινόταν να βάζει τέλος στην αντιπαράθεση είναι το ακόλουθο (μετάφραση από την αγγλική του έκδοση  - παρμένο από την ιστοσελίδα του γερμανικού υπουργείου εξωτερικών2):

Συμφωνία για την διευθέτηση της κρίσης στην Ουκρανία

     Ανήσυχοι με τις τραγικές απώλειες ζωών στην Ουκρανία, αναζητώντας ένα άμεσο τέλος στην αιματοχυσία, και αποφασισμένοι να βαδίσουμε στον δρόμο της πολιτικής επίλυσης της κρίσης,

      Εμείς, τα υπογραφόμενα μέρη, έχουμε συμφωνήσει στα ακόλουθα:

1. Μέσα στις επόμενες 48 ώρες από την υπογραφή της συμφωνίας, ειδικός νόμος θα εγκριθεί, θα υπογραφεί και θα δημοσιοποιηθεί, ο οποίος θα επαναφέρει το Σύνταγμα του 2004 περιλαμβανομένων των τροποποιήσεών του που έχουν εγκριθεί μέχρι σήμερα. Οι υπογράφοντες διακυρρήσουν την πρόθεσή τους να συμπτήξουν συμμαχία και να σχηματίσουν Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας μέσα σε δέκα μέρες από την ψήφιση του νόμου.
2. Συνταγματική μεταρρύθμιση, η οποία θα εξισορροπεί τις εξουσίες του Προέδρου, της Κυβέρνησης και του Κοινοβουλίου, θα ξεκινήσει άμεσα και θα ολοκληρωθεί τον Σεπτέμβρη του 2014.
3. Θα διεξαχθούν Προεδρικές Εκλογές με την υιοθέτηση του καινούριου Συντάγματος, αλλά όχι αργότερα από το Δεκέμβρη του 2014. Νέοι εκλογικοί νόμοι θα υπογραφούν και μια καινούρια Κεντρική Εκλογική Επιτροπή θα σχηματιστεί σε αναλογική βάση και σε συμφωνία με τους κανόνες του ΟΑΣΕ και της Επιτροπής της Βενετίας.
4. Θα διεξαχθούν έρευνες για τις πρόσφατες πράξεις βίας υπό την επίβλεψη των αρχών, της Αντιπολίτευσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης.
5. Οι αρχές δεν θα επιβάλλουν Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης. Οι αρχές και η Αντιπολίτευση θα απέχουν από τη χρήση βίας. Το κοινοβούλιο θα εγκρίνει 3η Αμνηστία που θα καλύπτει το ίδιο εύρος παράνομων πράξεων με τον νόμο της 17ης Φλεβάρη του 2014.                          Και οι δύο πλευρές θα καταβάλλουν σοβαρές προσπάθειες για την εξομάλυνση της καθημερινότητας στις πόλεις και τα χωριά, αποσυρόμενες από διοικητικά και δημόσια κτήρια και ανοίγοντας τους δρόμους, τα πάρκα και τις πλατείες των πόλεων.                           Ο παράνομος οπλισμός θα πρέπει να παραδοθεί στα σώματα του Υπουργείου Εσωτερικών εντός 24 ωρών από τη στιγμή που ο ειδικός νόμος, που αναφέρεται στο πρώτο σημείο του παρόντος εγγράφου, θα τεθεί σε ισχύ. Μετά την προαναφερόμενη περίοδο όλες οι περιπτώσεις παράνομης κατοχής και αποθήκευσης οπλισμού θα αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τον Ουκρανικό νόμο. Οι δυνάμεις των Αρχών και της Αντιπολίτευσης θα πρέπει να αποχωρήσουν από τα σημεία αντιπαράθεσής τους. Η Κυβέρνηση θα χρησιμοποιήσει τις Δυνάμεις Ασφαλείας αποκλειστικά για την διαφύλαξη της φυσικής υπόστασης των Δημοσίων Κτηρίων.
6. Οι Υπουργοί Εξωτερικών της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Πολωνίας, καθώς και ο Ειδικός Απεσταλμένος του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας κάνουν έκκληση για άμεσο τερματισμό της βίας και της αντιπαράθεσης

          Κίεβο, 21 Φλεβάρη 2014

Την παραπάνω συμφωνία κλήθηκαν να υπογράψουν ο Βίκτορ Γιανούκοβιτς ως Πρόεδρος της Ουκρανίας, οι αρχηγοί της αντιπολίτευσης Βιτάλι Κλίτσκο (του κόμματος UDAR), Όλεγ Τιάχνιμποκ (του Svoboda) και Αρσένι Γιάτσενιουκ (του κόμματος "Πατρίδα").

Μάρτυρες ήσαν οι: Radoslaw Sikorski (ΥΠΕΞ της Πολωνίας), Frank-Walter Steinmeier (ΥΠΕΞ της Γερμανίας), Laurent Fabius (ΥΠΕΞ της Γαλλίας) Vladimir Lukin (Ειδικός Απεσταλμένος του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας).

*Ο Ειδικός Απεσταλμένος του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλαντιμίρ Λούκιν δεν υπέγραψε το κείμενο της Συμφωνίας

Είναι πιθανή μια αντιδημοκρατική εκτροπή;

από www.tovima.gr

"Αντεθνική" χαρακτηρίζει τη δράση του ΣΥΡΙΖΑ η Φωτεινή Πιπιλή σε συνέντευξή της στη "Δημοκρατία του Σαββάτου". "Γραφικότητες", θα μπορούσε να πει κάποιος. Είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα; Μπορεί να εκλαμβάνεται ως απλά γραφική η ανάσυρση της πιο μαύρης φρασεολογίας του εμφυλίου και του μετεμφυλιακού κράτους εκτάκτου ανάγκης από τα χρονοντούλαπα της ιστορίας; Το ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αμφισβητεί ούτε στα πιο τρελά του όνειρα το κοινωνικοοικονομικό status quo μπορεί να θεωρείται ως δικλίδα ασφαλείας;

Έχω την αίσθηση πως τα πράγματα είναι περισσότερο επικίνδυνα παρά γραφικά. Χωρίς κάποια διάθεση υπεράσπισης του ΣΥΡΙΖΑ, νομίζω πως ακριβώς το γεγονός ότι λέγονται τέτοια πράγματα για έναν πολιτικό σχηματισμό που όχι απλά δεν έχει καμιά φιλοδοξία ανατροπής της κεφαλαιοκρατικής τάξης πραγμάτων αλλά αντιθέτως, κάνει την μια δήλωση νομιμοφροσύνης και υποταγής μετά την άλλη, κάθε άλλο παρά εφησυχασμό και μειδιάματα θα μπορούσαν - πόσο μάλλον θα έπρεπε - να προκαλούν.

Τα ανησυχητικά δείγματα πολλά. Η χώρα κυβερνάται με ΠΝΠ και προεδρικά διατάγματα. Πιο γλαφυρό παράδειγμα από αυτό της ΕΡΤ - 8 μήνες μετά - δεν νομίζω πως θα μπορούσε να υπάρχει. "Ομάδες αλήθειας" και άλλα παρόμοια συγκροτούν πλέον μηχανισμούς προπαγάνδας ακόμα πιο αντιδραστικούς από αυτούς που έχουμε "συνηθίσει" - αλήθεια, είναι καλό που τους συνηθίσαμε; - από τα επίσημα ΜΜΕ στη χώρα μας στην "μνημονιακή εποχή".

Ο σκοταδισμός στην χώρα μας αναδύεται ενδυναμωμένος, και η Χρυσή Αυγή δεν είναι η μόνη περίπτωσή του. Χιουμοριστικές ιστοσελίδες (γέροντας Παστίτσιος) τιμωρούνται αυστηρά γιατί "προσβάλλουν το θρησκευτικό αίσθημα". Μαθητές καλούνται στην ΓΑΔΑ "δια υπόθεσήν τους". Το "ραντεβού στα γουναράδικα"  από στωική δήλωση για το δυσοίωνο μέλλον του Άρη και των συναγωνιστών του, που δίνανε ραντεβού στο μέρος όπου ο αντίπαλος θα τους "έγδερνε το τομάρι" γιατί αγωνίζονταν τίμια και ασυμβίβαστα για τα δίκια του λαού, έχει μετατραπεί στην τελευταία απόδειξη για τον αιμοβόρο χαρακτήρα κομμουνιστών, αναρχικών και άλλων "τρομοκρατών" που αμετανόητοι ετοιμάζονται ξανά να "σφάξουν με κονσερβοκούτια".

Σ' αυτό το τοπίο λοιπόν η Αριστερά φαίνεται να μαγεύεται από δηλώσεις του τύπου "η δημοκρατία θα είναι αμείλικτη προς τους εχθρούς της" αδυνατώντας να συλλάβει έστω ότι όσες δηλώσεις υποταγής ή πίστης στη δημοκρατία κι αν κάνει συγκαταλέγεται κι αυτή στους εχθρούς της "αστικής δημοκρατίας". Φαίνεται ανίκανη να απελευθερωθεί από την επιρροή του αστικού πολιτικού ιδεολογικού μηχανισμού και να συνειδητοποιήσει πως όταν πρόκειται για αντιπαράθεση υλικών συμφερόντων, πόσο μάλλον ταξικών υλικών συμφερόντων, η αντιπαράθεση λύνεται στο επίπεδο της ισχύος και της επιβολής και όχι σ' αυτό της "ισχύος" του ρητορικού λόγου και της πειθώς.

Δεν έχει διδαχτεί από το - τραγικό και με τεράστιο φόρο αίματος - παρελθόν της. Αδυνατεί να δει πώς το "Παλλαϊκό Μέτωπο" της δεκαετίας του 1930 απέτυχε να εμποδίσει την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά όχι επειδή δεν ήταν αρκετά ευρύ, αλλά ακριβώς γιατί πίστεψε στην "αστική δημοκρατία". Δεν έχει ακόμα εμπεδώσει πως η υποχώρηση δεν σε σώζει, αντίθετα σου "ανοίγει τον λάκκο", πως το όργιο καταστολής όχι απλά δεν τέλειωσε μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας αλλά εντάθηκε. Δεν μπορεί τέλος να αντιληφθεί πως καμία συμμαχία με την Ένωση Κέντρου δεν θα ήταν σε θέση να αποτρέψει τον Απριλιανό πραξικόπημα το 1967. Αφού πέραν όλων των άλλων, για να κάνει κάτι τέτοιο η Αριστερά θα έπρεπε πρώτα από όλα να ήταν σε θέση να το προβλέψει.

Για να μην παρεξηγούμαστε, σαφέστατα οι συνθήκες αστικής δημοκρατίας είναι ασύγκριτα προτιμότερες για την πολιτική ύπαρξη της Αριστεράς και του λαού από συνθήκες απροκάλυπτης αστικής δικτατορίας οποιουδήποτε τύπου. Το ζήτημα για την Αριστερά είναι να συνειδητοποιήσει ότι η αστική δημοκρατία μπορεί να είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος επιβολής της αστικής εξουσίας αλλά είναι ακριβώς αυτό "τρόπος επιβολής της εξουσίας μιας τάξης στον σύνολο της κοινωνίας". Συνεπώς δεν είναι θέσφατο, κι αν αυτή η εξουσία νιώσει ότι η επιβολή της κινδυνεύει, δεν θα έχει κανέναν δισταγμό να "ξεφορτωθεί" και την τελευταία επίφαση δημοκρατίας.

Και για να υπερασπιστεί κανείς την όποια δημοκρατία προφανώς και δεν μπορεί να περιορίζεται στους δεκάρικους που θα την υμνούν. Πρέπει να οργανώσει αυτούς των οποίων τα υλικά συμφέροντα θίγονται και υποβαθμίζονται διαρκώς. Όσο αδυνατεί η Αριστερά να δει τα πράγματα σ' αυτήν τους τη διάσταση - που θα μπορούσε κανείς να την πει ωμή - τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να τη βρουν ξανά οι εξελίξεις στο κρεβάτι της φορώντας πιτζάμες...

Για την νέα όξυνση της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Οι Ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί, ο ρόλος τον ΜΜΕ και η εκκωφαντική απουσία του λαϊκού παράγοντα...

Το βράδυ της Τρίτης 19 Φλεβάρη σηματοδότησε το τέλος της "Ολυμπιακής εκεχειρίας" για την διαμάχη που βρίσκεται σε εξέλιξη στο έδαφος της Ουκρανίας από τα τέλη Νοέμβρη κι έχει κατοχυρωθεί διεθνώς με το όνομα Euromaidan (Ευρωπλατεία). Φυσικά θα ήταν αφελές να πιστέψει κανείς πως οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Σότσι αποτέλεσαν την αιτία για την "κατασίγαση των παθών τις δύο εβδομάδες που προηγήθηκαν της προχθεσινής Τρίτης - άλλωστε βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη με 3 ημέρες να απομένουν για την ολοκλήρωσή τους. Σε μια σύγκρουση με τόσο σύνθετο και με ιστορική διαδρομή υπόβαθρο (όπως περιγράφεται αναλυτικά σε προηγούμενη ανάρτηση1) σίγουρα δεν χωρούν απλοϊκές ερμηνείες της εξέλιξης των γεγονότων. Αντιθέτως, με τον έντονα διαστρεβλωτικό ρόλο των ΜΜΕ και με παντελή την απουσία της οργανωμένης παρέμβασης του παράγοντα "εργαζόμενοι", κάθε τοποθέτηση μιας αριστερής λογικής οφείλει να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτική και προσεκτική, αλλιώς υπάρχει ο κίνδυνος τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει να αποκτήσουν τον χαρακτήρα ιλαροτραγωδίας λίαν συντόμως...2

Η συνέντευξη μιας Ουκρανής αυτόνομης3

Ουκρανοί νεοναζί συγκρούονται με την
(ειδικές δυνάμεις καταστολής) 

Ενδεικτικό της έλλειψης πληροφόρησης από την "άλλη μεριά" αυτήν του κινήματος είναι το γεγονός ότι από τις ελάχιστες τέτοιες πηγές που μπορεί κανείς να βρει στο διαδίκτυο είναι και η εν λόγω συνέντευξη. Έχοντας ανέβει και σε μετάφραση στα ελληνικά(4) στο Indymedia, μάλλον έχει κάποιο νόημα να εξετάσει κανείς τα όσα λέγονται σε αυτήν.

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά την άποψή μου εμφανίζει η πρώτη συνέντευξη της συγκεκριμένης συντρόφισσας στον ίδιο διαδικτυακό τόπο5. Δίνει την δυνατότητα να αποκτήσει κανείς μια γενικότερη εικόνα του (αναρχικού) κινήματος στην Ουκρανία. Εκεί μαθαίνουμε λοιπόν πως η συλλογικότητα της οποίας αποτελεί μέλος απαρτίζεται από 20-25 άτομα στο Κίεβο και 15 στο Χάρκοβο. Αυτό σημειώνεται όχι για να υπάρξει η όποια απαξίωση των λεγομένων της συντρόφισσας αλλά γιατί τη στιγμή που οπλισμένες νεοναζιστικές πολιτοφυλακές των μερικών χιλιάδων κάνουν εφόδους - σε τέλεια στρατιωτική οργάνωση και πειθαρχία - και καταλαμβάνουν κυβερνητικά κτίρια η διαφορά στους αριθμούς είναι μάλλον ενδεικτική της κατάστασης που επικρατεί.
Από εκεί και πέρα - παραμένοντας πάντα στην πρώτη συνέντευξη - ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία θα είχε ένα νόημα να συγκρατήσει κανείς είναι η επιρροή που υποστηρίζεται πως έχει αποκτήσει το νεοναζιστικό Svoboda στα μορφωμένα μεσαία στρώματα σε αστικές περιοχές και ιδιαίτερα στο Κίεβο (κάτι που έρχεται σε σχετική αντίστιξη με τα κοινωνικά στρώματα στα οποία φαίνεται να έχουν απεύθυνση οι "δικοί μας" νεοναζί), καθώς και η σκιαγράφηση κάποιων τάσεων που αναπτύσσονται στο αναρχικό (;) κίνημα στην Ουκρανία. Έτσι, διαβάζοντας τη συνέντευξη, μαθαίνει κανείς για τάσεις "αναρχοεθνικισμού" (Dimitrov Kutchinsky) οι οποίες μάλιστα χαρακτηρίζονται "δημοφιλείς". Με τον Νέστορ Μάχνο να παρουσιάζεται σαν "εθνικιστής πατριώτης" που πολέμησε τους Μπολσεβίκους, τα ζητήματα ισότητας φύλων να εξοβελίζονται στις καλένδες της επανάστασης και άλλα παρόμοια, φαίνεται πως στις τάξεις του ουκρανικού αναρχικού κινήματος κερδίζει συνεχώς έδαφος η αναφορά στην "τρίτη θέση" (Terza Posizione6). Αναφορά που προσομοιάζει επικίνδυνα στις απαρχές της ιταλικής φασιστικής παράδοσης.

Στα πλαίσια αυτά πρέπει να γίνουν αντιληπτά και όσα λέγονται στην 2η συνέντευξη. Εντύπωση νομίζω πως θα προκαλούσε στον καθέναν η μη αναφορά τα αίτια των κινητοποιήσεων του γενικότερου εθνολογικού και γλωσσολογικού διχαστικού υποβάθρου που υπάρχει στην Ουκρανία και ο περιορισμός στα ζητήματα της ανέχειας. Πολύ περισσότερο που σε αντιδιαστολή με τις περιπτώσεις της Αραβικής Άνοιξης ή της Τουρκίας η Ουκρανία είναι μια κοινωνία γηράσκουσα (παρόμοιας ηλικιακής σύνθεσης με την ελληνική) με μέσο όρο ηλικίας των κατοίκων της τα 41 χρόνια - στην Τουρκία ο ανάλογος μέσος όρος κινείται στα 23 χρόνια (αναλυτική αναφορά σε αυτά τα ζητήματα σε προηγούμενη ανάρτηση1).

Αυτό το στοιχείο μπορεί να μην σημαίνει πως τα οικονομικά κίνητρα και η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου δεν παραμένουν ίσως κυρίαρχα. Σημαίνει όμως την σχετική υποβάμισή τους και την σχετική αναβάθμισης άλλων παραγόντων όπως οι εθνολογικές,γλωσσολογικές και θρησκευτικές διαφορές (παρόντες και οι τρεις στην Ουκρανία). Παραγνωρίζοντας κανείς τέτοιους παράγοντες είναι αδύνατον να κατανοήσει τις σημερινές εξελίξεις στην Ουκρανία. Τέλος, εντύπωση επίσης προκαλεί το γεγονός ότι δεν γίνεται αναφορά στο ότι οι καταλήψεις δημοσίων κτιρίων γίνονται από στρατιωτικού τύπου πολιτοφυλακές των φασιστών.

Εν κατακλείδι, νομίζω πως θα μπορούσε κανείς να τα καταλάβει την πρόταση του συνθήματος "στηρίζουμε τις κινητοποιήσεις σας, όχι τους φασίστες σας", φαίνεται όμως αρκετά δύσκολο να κατανοήσει κανείς πως γίνεται να στηρίξει κανείς αυτές τις κινητοποιήσεις χωρίς επί της ουσίας να στηρίζει τους φασίστες. Ενδεικτικό ως προς αυτό τον προβληματισμό είναι το γεγονός (αναφέρεται στην πρώτη συνέντευξη της συντρόφισσας) πως όχι μόνο δεν υπάρχουν συνελεύσεις και διαδικασίες βάσης ούτε στα σπάργανα, αλλά - αντίθετα - όποιος προσπαθεί να ανοίξει ζητήματα πέραν του "να πέσει ο Γιανούκοβιτς" (ουγκ!) χαρακτηρίζεται προβοκάτορας και καταστέλλεται. Σ' αυτό το σημείο θα επανέλθω ξανά στο τέλος.

Ο ρόλος των Ιμπεριαλιστών στην εν εξελίξει σύγκρουση στην Ουκρανία.

Σε αυτό το τοπίο καμμένης γης από μεριάς Αριστερών δυνάμεων όποιας έκφανσης φαίνεται πως οι Ιμπεριαλιστές και οι διάφορες μερίδες της αστικής τάξης της Ουκρανίας "παίζουν μπάλα" μόνοι τους και σε ανοιχτό γήπεδο. Φαίνεται ότι υπάρχουν τρεις παίκτες στο συγκεκριμένο παιχνίδι λοιπόν, η Ρωσία, η ΕΕ δηλαδή η Γερμανία, και οι ΗΠΑ. Οι επιδιώξεις και η σχετική τοποθέτηση του καθενός θα είχε λοιπόν μια σημασία να σκιαγραφηθούν.

Η περίπτωση της Γερμανίας.

Όλεγ Τιάχνιμποκ

Με δεσμούς με την περιοχή από τον 18ο αιώνα και την "Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους" με έδρα τη Βιέννη (Αψβούργοι), αλλά πολύ περισσότερο κατά την περίοδο του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η Γερμανία έχει χρησιμοποιήσει σε αρκετές περιπτώσεις τους εθνικιστές Ουκρανούς του δυτικού μέρους της χώρας ως μέσα υπηρέτησης των συμφερόντων της στην περιοχή (φυσικά οι εθνικιστές Ουκρανοί "αδειάζονταν" στο τέλος και οι δικοί τους "ιδιαίτεροι" στόχοι ποτέ δεν επιτυγχάνονταν). Ψάχνοντας λοιπόν τον νέο Στεπάν Μπαντέρα (7) της σύγχρονης εποχής, η Γερμανία - και συγκεκριμένα το CSU και το Ίδρυμα Κόνραντ Άντεναουερ - φαίνεται πως το βρίσκουν στο πρόσωπο του - για μεγάλο διάστημα κατοικοεδρεύοντα στην Γερμανία, πρώην μποξέρ - Βιτάλι Κλίτσκο (το κόμμα του UDAR αναδείχτηκε τρίτο στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 2012).

Επειδή όμως το αίμα νερό δεν γίνεται, το Βερολίνο κλείνει το μάτι και στους νεοναζί, με τον Γκίντο Βέστερβελλε - πρωήν υπουργό εξωτερικών - να κατεβαίνει πλάι πλάι στους δρόμους του Κιέβου με τον Όλεγ Τιάχνιμποκ, ηγέτη του νεοναζιστικού Svoboda.

Όλεγ Τιάχνιμποκ

Το θέμα για την Γερμανία περιπλέκεται στο εξής σημείο. Έχοντας αναπτύξει στενές σχέσεις με την Ρωσία από τη δεκαετία του 2000 κι έπειτα - για την διαφοροποίηση των προμηθευτών ενέργειάς του και άλλους λόγους - το Βερολίνο φαίνεται ιδιαίτερα απρόθυμο αυτή τη στιγμή να προβεί σε ριζικές επιλογές και προκρίνει την επιφυλακτικότητα και την αναμονή όσο οι εξελίξεις στην Ουκρανία του επιτρέπουν κάτι τέτοιο8. Αυτή ακριβώς η απροθυμία της ΕΕ και της Γερμανίας να κινηθεί επιθετικότερα εναντίον του Γιανούκοβιτς είναι που προκαλεί το "Fuck the EU" της Βικτόρια Νούλαντ στην υποκλαπείσα και έπειτα δημοσιευθείσα (μάλλον ρωσικός δάκτυλος από πίσω) συνομιλία της με τον Ουκρανό πρέσβη στο Κίεβο9.

Σ' αυτήν την απροθυμία της Γερμανίας να δράσει ανοιχτά νομίζω πρέπει να αποδοθεί και η αναβάθμιση του ρόλου της Πολωνίας σε ότι αφορά την Ουκρανία στα πλαίσια της ΕΕ παρά τις όποιες μεγαλοϊδεατικές ονειρώξεις μπορεί να έχουν οι Πολωνοί. Η "Νέα Ευρώπη φαίνεται λοιπόν να "γερμανοποιείται" και να είναι πρόθυμη να δράσει ως σκυλάκι της Γερμανίας αυτή τη φορά και όχι των ΗΠΑ (πόλεμος στο Ιράκ το 2003).

Η περίπτωση των ΗΠΑ.

Αρσένι Γιάτσενιουκ

Οι κινήσεις των ΗΠΑ είναι πιο επιθετικές. Με άνθρωπό τους τον Αρσένι Γιάτσενιουκ - διάδοχο της φυλακισμένης πλέον Γιούλια Τιμοσένκο και δεύτερο στις βουλευτικές εκλογές το 2012 - και ως πιο πεπειραμένοι παγκόσμιοι χωροφύλακες, φαίνεται να μην έχουν πολλές αναστολές. Βάζοντας τον ΟΗΕ και άλλα όργανά τους μπροστά - και λόγω της απροθυμίας της Γερμανίας για πιο ενεργή ανάμειξη στο προσκήνιο - επιδιώκει άμεσες αλλαγές. Άλλωστε της βγαίνει. Στην Αίγυπτο κατάφερε να αλλάξει άρδην την κατάσταση με στρατιωτικό πραξικόπημα, στην Τουρκία αυξάνει την πίεση εναντίον του Ερντογάν, και για άλλη μια φορά προσπαθεί να αλλάξει τους συσχετισμούς υπέρ της στη Βενεζουέλα παράλληλα με όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία. Αντιπαθώντας τον Τιάχνιμποκ και τους νεοναζί περισσότερο γιατί είναι μάλλον πιόνια της Γερμανίας και όχι εξ αιτίας ιδεολογικών αντιπαθειών (άλλωστε όταν πρόκειται για ζώνες επιρροής αυτά είναι λεπτομέρειες) φαίνεται πως έχει σαν στόχο να ελέγξει τον έτερο δρόμο προμήθειας ενέργειας της ΕΕ (η συμφωνία με το Ιράν, ο πόλεμος στο Ιράκ και η αλλαγή καθεστώτος στην Αίγυπτο φαίνεται προς το παρόν να σιγουρεύουν τον έλεγχό της στη μέση ανατολή) και να επιφέρει ένα καίριο πλήγμα στα σχέδια της Ρωσίας για την ανασύσταση του οικονομικού χώρου της πρώην ΕΣΣΔ μέσω της Ευρασιατικής Οικονομικής κοινότητας. Μ' ένα σμπάρο δυο τρυγόνια δηλαδή. Εξυπηρετείται έτσι και ο στρατηγικός της στόχος που είναι η αποτροπή περεταίρω προσέγγισης Γερμανίας-Ρωσίας.

Η περίπτωση της Ρωσίας.

Βίκτορ Γιανούκοβιτς

Μετά την περίοδο της αποσύνθεσης που ακολούθησε την διάλυση της ΕΣΣΔ το βαθύ στρατιωτικοβιομηχανικό κατεστημένο της Ρωσίας αντέδρασε και βρήκε τον σωτήρα στο πρόσωπο του Βλαντιμίρ Πούτιν. Έκτοτε υπήρξε ανασυγκρότηση της οικονομίας και ανάκαμψη της Ρωσίας βασισμένη κυρίως στον ορυκτό της πλούτο (πετρέλαιο, φυσικό αέριο κλπ). Για να ξεπεράσει αυτή τη μονομέρια και αδυναμία η Ρωσία έχει από ανάγκη αναβάθμισης του ρόλου και για αυτό θέτει νεόυς, πιο φιλόδοξους στόχους (φυγή προς τα μπρος;).

Ο στόχος αυτός λέγεται Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (σχεδιάζεται για το 2015). Τέτοια ένωση όμως δεν μπορεί να υπάρξει κι ας την "απαρτίζουν" ήδη η Ρωσία, η Λευκορωσία και το Καζακστάν (με Κιργιστάν και Αρμενία να έχουν εκδηλώσει ήδη ενδιαφέρον. Άνθρωπός της ο νυν πρόεδρος Βίκτορ Γιανούκοβιτς. Όπλα της το μεγάλο κομμάτι του ρωσόφωνου πληθυσμού, το γεγονός πως στο φιλορωσικό ανατολικό κομμάτι βρίσκεται η βιομηχανική ραχοκοκκαλιά της Ουκρανίας και ο ρωσικός ναύσταθμος του στόλου της Μαύρης Θάλασσας στην Κριμαία.

Πως διαμορφώνονται τα "στρατόπεδα";

Η ερώτηση αυτή είναι δύσκολο να απαντηθεί με βεβαιότητα. Η Γερμανία φαίνεται να έχει αναβαθμίσει την θέση της στη σκακιέρα σε σχέση με το παρελθόν, διαθέτοντας πλέον πέραν από τον ανεπίσημο (νεοναζί) και τον επίσημο-κοστουμαρισμένο παίχτη της (Κλίτσκο). Οι αμερικανοί, ως ηγεμονεύουσα ιμπεριαλιστική δύναμη διεθνώς έχουν σίγουρα πολλούς κρυμμένους άσσους στο μανίκι τους και μεγαλύτερη εμπειρία από όλους στην ανατροπή καθεστώτων. Οι Ρώσοι από τη δική τους μεριά είναι αυτοί που έχουν ίσως τα περισσότερα να χάσουν, οπότε δύσκολα θα κάνουν και πίσω.

Παρά το πλήγμα στις σχέσεις τους μετά τις αποκαλύψεις Σνόουντεν, θα διακινδύνευα να πω πως οι σχέσεις μεταξύ Γερμανίας και ΗΠΑ είναι απείρως ισχυρότερες από ότι ΗΠΑ-Ρωσίας ή Γερμανίας Ρωσίας. Συνεπώς έστω και με διαφοροποιήσεις ΗΠΑ και Γερμανία πρέπει να θεωρούνται μάλλον από την ίδια μεριά απέναντι στους Ρώσους. Σε κάθε περίπτωση, το κυρίαρχο δίπολο και άρα ο κύριος ανταγωνισμός θα πρέπει να εντοπίζεται ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία (η διαρροή της συνομιλίας Νούλαντ μάλλον επιβεβαιώνει κάτι τέτοιο).

Χωρίς να σημαίνει πως αυτό δεν μπορεί να αλλάξει10, θα πρέπει όμως παρ' όλα αυτά να θεωρείται η πιθανότερη συμμαχία. Σίγουρα όμως πρέπει να ειπωθεί ότι οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί είναι σαν τα παγόβουνα. Για κάθε 1/10 που φαίνεται πάνω από την επιφάνεια, υπάρχουν άλλα 9/10 που παραμένουν κρυμμένα. Πρέπει συνεπώς να είμαστε επιφυλακτικοί στις κρίσεις μας και θα χρειαστεί χρόνος ίσως μέχρι να υπάρχουν αρκετά δεδομένα που να κάνουν το τοπίο του τι συμβαίνει στην Ουκρανία στο επίπεδο των Ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών πιο ξεκάθαρο.

Ο ρόλος των ΜΜΕ.

Από την απόπειρα τηλεοπτικού πραξικοπήματος εναντίον του Τσάβες και τους embedded δημοσιογράφους στον δεύτερο πόλεμο στο Ιράκ ο ρόλος των κυρίαρχων ΜΜΕ διεθνώς έχει καταστεί κυρίαρχα προπαγανδιστικός. Όχι ότι δεν ήταν ποτέ τέτοιος νωρίτερα ίσως, αλλά σίγουρα έκτοτε έχει υπάρξει μια τομή και λόγω της ενδυνάμωσης της θέσης και των δυνατοτήτων των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης.

Στην περίπτωση της Ουκρανίας δεν μπορούσαν να είναι διαφορετικά τα πράγματα. Η παρουσία των νεοναζί παρασιωπάται, αυτοί που "καταδικάζουν την βία από όπου κι αν προέρχεται" ρίχνουν κροκοδείλια δάκρυα για τους Ουκρανούς διαδηλωτές και το δικαίωμα στην διαδήλωση - ακόμα και την μη ειρηνική - που καταπατάται κ.ο.κ. Το νέο στοιχείο ίσως είναι διάφορα γλυκανάλατα βιντεάκια στο  με πρωταγωνιστές από τη Ρουσλάνα της Eurovision μέχρι τον Ρόκο και διάφορες γλάστρες στη χώρα μας11,12, οι οποίοι καλούν σε συμπαράσταση στον Ουκρανικό λαό. Ειδικά για τους εγχώριους θα είχε ενδιαφέρον να μάθει κανείς πως τους φυτεύτηκε η ιδέα μιας και να την κατέβασε το κεφάλι τους από μόνο του αποκλείεται.

Τι μέλλει γενέσθαι;

Κίεβο σήμερα (από bbc.co.uk)

"Όταν μαλώνουν τα βουβάλια την πληρώνουν τα βατράχια" λέει ο θυμόσοφος λαός και δεν θα μπορούσε να βρεθεί πιο κατάλληλη έκφραση για να περιγράψει το τι συμβαίνει στην Ουκρανία, τουλάχιστον σε ότι αφορά το λαό της. Με τους νεοναζί στους δρόμους και από πάνω να ερίζουν οι ιμπεριαλιστές νομίζω πως δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς πιο δυσοίωνο σενάριο. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα και μόνο ίσως οι εμπειρίες του λαού και η οργάνωση της εργατικής τάξης ως τάξης για τον εαυτό της θα μπορούσαν να δώσουν κάποια αχτίδα ελπίδας, αυτό όμως όχι στο άμεσο μέλλον. Προς το παρόν σκοτάδι!

Όπως και να έχει φαίνεται πως η ώρα της αποφασιστικής σύγκρουσης πλησιάζει. Η κυβέρνηση από χθες καταγγέλλει την αντιπολίτευση για την κλοπή όπλων - πράγμα που μάλλον σημαίνει ακόμα μεγαλύτερη ενίσχυση των νεοναζί - η αντιπολίτευση αρχίζει να τα χρησιμοποιεί στους δρόμους και τα χειρότερα φαίνεται να μην αργούν. Αλλαγή του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου του Ουκρανικού στρατού από τον Γιανούκοβιτς και η κατάσταση μυρίζει μπαρούτι. Το σπάσιμο από τους νεοναζί σήμερα το πρωί της εκεχειρίας που συμφωνήθηκε χθες βράδυ δημιουργεί ερωτήματα και θα μπορούσε να αποτελέσει τον αστάθμητο παράγοντα και συνάμα τον καταλύτη της όλης ιστορίας.

Η αντιπροσωπεία Γαλλίας-Γερμανίας-Πολωνίας μόλις αποχώρησε από το Κίεβο και πλέον όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Ο εφησυχασμός της συντρόφισσας από την Ουκρανία πως η χώρα της δεν θα αφεθεί να βυθιστεί στον εμφύλιο λόγω του οικονομικού της μεγέθους ίσως φαντάζει πλέον αφελής. Η κατάσταση θυμίζει όλο και περισσότερο εικόνες από Γιουγκοσλαβία και Σεράγεβο. Μόνο που δεν είναι ξεκάθαρο αν πρόκειται για το Σεράγεβο του 1990 ή το Σεράγεβο του 1914...